چکیده:
معینالدین (ملا واعظ) فراهی، نویسنده و شاعر و مفسر و واعظ افغانستانی در قرن دهم است. معین، معینی، معین مسکین، مسکین معین، تخلص شعری اوست. دیوان معین مجموعهای از غزلیات است که کاتب بهاشتباه آن را به معینالدین چشتی نسبت داده و این اثر چند بار نیز به چاپ رسیده است. در مقدمه این چاپها سخنی درباره درستی انتساب این اشعار به چشتی ارائه نشده است. پس از آن برخی از پژوهشگران با بررسی این موضوع ثابت کردند اشعار گردآوریشده در دیوان به نام چشتی، از او نیست. برخی از این اشعار به نام ابوسعید ابوالخیر ثبت شده است و بقیة اشعار سروده ملا واعظ فراهی است. چندی پیش دیوان اشعار فراهی بار دیگر به همت سید احمد بهشتی به چاپ رسید. در این چاپ افزونبر اشعار منسوب به چشتی، اشعار ثبتشده به نام فراهی در منابع گوناگون نیز آمده است. نگارندگان این گفتار هنگام تصحیح و بررسی اثری به نام اخلاق نوری به اطلاعات و اشعار تازهای از ملا واعظ فراهی دست یافتند. این متن با بررسیهای انجامشده، درمجموع صد و یازده بیت است. گفتنی است برخی از غزلهای فراهی در این نسخه با ضبط بهشتی اختلاف دارد. نویسندة اخلاق نوری از نسل معینالدین فراهی هروی است؛ اخلاق نوری از آثار برتر ادب فارسی به شمار نمیرود؛ اما ارزش آن ازنظر محتوایی و زبانی درخور توجه است. درواقع وجود اسم کتابهای کهن و نقل قول از آنها، ارزش این اثر را تایید میکند؛ بهویژه آنکه برخی از این آثار نیز از بین رفتهاند؛ همچنین ذکر اشعاری که در منابع دیگر نیامده است به ارزش این اثر میافزاید. قدمت این نسخه به قبل از قرن یازدهم میرسد.
خلاصه ماشینی:
اشعاری نویافته از ملا واعظ فراهی در اخلاق نوری 1 (نسخه ای تازه یافته از سدٔە یازدهم هجری ) 2 دکتر مریم محمودی دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان 3 نسرین ایزدی دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان چکیده معین الدین (ملا واعظ ) فراهی، نویسنده و شاعر و مفسر و واعـظ افغانسـتانی در قـرن دهـم است .
دربـارٔە درستی این انتساب پیش از این پژوهش هـایی انجـام شـده اسـت ؛ گلچـین معـانی در مقالـۀ «معین الدین چشتی و معین الدین فراهی» و نیز در حاشیۀ تذکرٔە میخانه یادآور مـیشـود کـه اشعار ضبط شده به نام چشتی، از ملا واعظ فراهی اسـت (گلچـین معـانی، ١٣٥٠: ١٧٧)؛ امـا استنادات خود را در این باره ارائه نمیدهد.
٢. نویسندٔە اخلاق نوری بخشی از رسالۀ فصل الخطاب خواجه محمد پارسا، از بزرگـان نقشبندیه ، را در اثر خود آورده و معین الدین فراهی نیز به این سلسلۀ طریقت منسـوب بـوده است ؛ اما معین الدین چشتی از بزرگان طریقت چشتیه به شمار میرود.
اشعاری که در ادامه بیان می شود، در اخلاق نوری به نام ملا معین واعظ ثبت شده است ؛ اما در هیچ یک از دیوان های فراهی و یا منسوب به چشتی نویسه نشده یا به صورت ناقص تـری در تصحیح بهشتی ضبط شده است : ٦ـ١ .
آمده است و همین اشعار در دیوان خواجه معین الدین فراهی و کتاب های دیگر او از جمله حدائق الحقایق و نسخۀ خطی معارج النبـوه ذکر شده است ؛ به همین سبب میتوان نتیجه گرفت که نویسندٔە اخلاق نوری نـوه یـا نبیـرٔە معین الدین فراهی است .