چکیده:
با هجرت پیامبر اسلام (ص) به یثرب فشارهای مستقیم مشرکان قریش بر مسلمانان از میان رفت و مهاجران مسلمان زندگی تازه ای را در پناه حکومت تازه تاسیس اسلامی آغاز کردند. از این پس تهدیدات اشرافیت قریش، شکل تازه ای به خود گرفت و پیامبر (ص) به عنوان حاکم مدینه، مسئولیت خطیر مدیریت جامعه نو بنیاد اسلامی در برابر بحران های جدید را بر عهده گرفت. یکی از عرصه های مدیریت ایشان در مدینه، تصمیم گیری آن حضرت در مسائل استراتژیک نظامی و ساماندهی غزوات برای مقابله با تهدیدات اشراف قریش، مشرکان، بدویان و یهودیان بود. پرسش اصلی این مقاله، شناسایی روش تصمیم گیری پیامبر (ص) در تعیین استراتژی نظامی حکومت اسلامی مدینه در برابر دشمنان خارجی است و محدوده زمانی آن از آغاز هجرت به یثرب تا فتح مکه را دربرمی گیرد. بر اساس نوع مواجهه پیامبر (ص) با تهدیدات دشمنان حکومت مدینه، روش تصمیم گیری ایشان را می توان بر نظریه شش مرحله ای تصمیم گیری عقلایی در علم مدیریت، منطبق دانست. تصمیم گیری شش مرحله ای مذکور به ترتیب عبارت از تشخیص مشکل، تحلیل مشکل، تعیین هدف و معیار برای تصمیم گیری، ارائه راه حل های ممکن، ارزیابی نتایج احتمالی راه حل های ممکن و سپس برگزیدن یک راه حل است. این پژوهش از نوع کیفی و با روش تاریخی انجام شده و بیانگر این مدعاست که بررسی فرآیند تصمیم گیری پیامبر (ص) در شش مرحله مزبور، نه تنها زوایای سیره نظامی پیامبر (ص) را روشن می کند، بلکه الگویی از تصمیم-گیری در زمینه مدیریت مسائل کلان نظامی ایشان را ارائه می دهد.
خلاصه ماشینی:
پرسش اصلی این مقاله ، شناسایی روش تصمیم گیری پیامبر (ص ) در تعیین استراتژی نظامی حکومت اسلامی مدینه در برابر دشمنان خارجی است و محدوده زمانی آن از آغاز هجرت به یثرب تا فتح مکه را دربرمیگیرد.
این پژوهش در پی ارائه روش تصمیم - گیری پیامبر (ص ) در تعیین استراتژی نظامی حکومت مدینه و برخورد با اشراف قریش مکه تا هنگام فتح این شهر است .
هم چنین اتخاذ این سیاست ، سبب اخراج یهود در مقابل پیمان شکنی احتمالی و قتل آنان در برابر خیانت های منجر به تهدید جان مسلمانان میشد و این راهکارها در پیمان نامه مدینه که در حکم قانون اساسی مدینه بود وجود داشت (طبرسی، ١٤١٧: ١٥٧/١) و همه قبایل یهودی آن را امضاء کرده و پذیرفته بودند.
قرآن کریم به این مسأله اشاره کرده و تصریح نموده است هنگامی که قریش تصمیم گرفت که آغازگر نبدر نظامی علیه مسلمانان باشد؛ پیامبر (ص ) مطابق با حکم الهی و با هدف نبرد و مقابله از مدینه خارج شد (انفال : ٧).
گایلوم که کتاب سیره رسول الله ابن اسحاق را به انگلیسی برگردانده است ، همه غزوات پیامبر (ص ) را به Raid ترجمه کرده است ( ,Guillaum ٤٤٩ ,٣٦٣ ,٣٦٠ ,٢٨٦ ,٢٨٥ ,٢٨١ :١٩٥٥) نکته ای که میتواند نادرستی این تلقی را نشان دهد این است که غزوه ، نوعی جهاد بوده است و اصطلاح جهاد، صرفا به معنای جنگ و معادل کلمه عربی قتال نیست بلکه گام برداشتن در راه رضای خدا در همه عرصه های فردی و اجتماعی است (٢٠ :١٩٩٨ ,Fethullahgulen) که یکی از این عرصه ها نیز دفاع از جان خویش در برابر حمله نظامی دشمن است .