چکیده:
خلیج فارس به عنوان یک شاهراه تجاری مهم است که در طول تاریخ، نقطه اتصال بسیاری از اقوام بود. تاثیر این پدیده جغرافیایی و پیوند آن با مسائل ایران به صورتی است که هر گاه روند تجاری ایران در خلیج فارس از ساختار منطقی برخوردار بوده، جامعه ایران از آن بهره مند گشته است و هر گاه این مناسبات دچار گسست شده است، پیامد های منفی آن به جامعه ایرانی آسیب زده است. با سقوط صفویه، تجارت در ایران و خلیج فارس دچار رکود گردید و زمینه قدرت گیری برخی حکام محلی فراهم شد. ظهور نادر افشار موجب ایجاد وحدت و امنیت در ایران گردید و این مساله بر تحولات سیاسی و اقتصادی خلیج فارس نیز تاثیرگذار بود. تلاش های نادر شاه در ارتباط با قدرت های حاضر در خلیج فارس، جهت رونق بخشیدن به اوضاع اقتصادی ایران و همچنین بهره بردن از آنان به منظور ایجاد یک ناوگان دریایی قدرتمند بود که با قتل نادر شاه بسیاری از تلاش های او جهت احیای سلطه سیاسی و اقتصادی ایران بر خلیج فارس متوقف شد. این پژوهش، کوششی جهت بررسی و تحلیل مناسبات سیاسی و اقتصادی ایران عصر افشاریه با قدرت های خارجی در خلیج فارس است.
خلاصه ماشینی:
علیرغم ناامنی و آشوب های فراوان در ادوار مختلف تاریخ ایران ، باز هم اهمیت سیاسی و اقتصادی خود را حفظ نموده است ، چنانکه در دوره پرآشوب مغول و تیموریان ، بهره برداری تجاری از خلیج فارس و از جمله جزیره هرمز اهمیت و جایگاه خاصی داشت و به حیات تجاری ایران و دیگر اقوام مختلف ، رونق و بالندگی خاصی بخشیده بود.
حال با توجه به اوضاع خلیج فارس در اواخر دوره صفویه و تداوم آن به شکل بدتری در دوره سلطه افاغنه بر ایران ، میتوان به درک بهتری از اقدامات حکومت افشاریه جهت ایجاد ارتباط با قدرت های حاضر در خلیج فارس و تلاش جهت احیای حاکمیت ایران بر کرانه های آن رسید، همچنین میتوان به شکل دقیق تری تأثیرات قتل نادر شاه بر این مناسبات و روابط را ترسیم نمود.
Ruperall مسأله دیگری که باعث اهمیت یافتن خلیج فارس برای نادر شاه و ارتباط وی با قدرت های حاضر در این منطقه گردید، جابجایی کانون های تجاری و دریانوردی خلیج فارس در اواخر دوره صفویه و به ویژه در زمان حکومت افاغنه بر ایران بود.
روابط ایران با کمپانی های تجاری اروپایی در خلیج فارس که به عنوان مجری سیاست های دول خود بودند، بر مبنای منافع متقابل و بهره وری از قدرت اقتصادی و توان آنان در راستای ایجاد نیروی دریایی بود.
در این دوره ، قدرت های حاضر در خلیج فارس ، مناسبات خود را با حکام محلی توسعه دادند و با گسترش ناامنی ، روند تجارت و مناسبات اقتصادی به سود بنادر عربی مانند بصره و مسقط شد و کانون های تجاری ایران در خلیج فارس از جمله بندرعباس دچار رکود شدند.