چکیده:
شاعران ادب فارسی برای آنکه آموزههای اخلاقی خود را بهصورت حکمی نافذ، فراگیر و لازمالاجرا ارائه دهند، ناچار به الحاق تقویتکنندهها و ضمانتهای اجرایی مختلفی بودهاند. برای این مقصود، شاعر گاهی از نیروی واقعیتها یا تعالیم بزرگتر برای پرداخت تعالیم جزئیتر بهره میبرد. از همین روی میتوان بهجای استخراج آموزههای اخلاقی بهصورت مختلف و پراکنده، بسیاری از تعالیم را بهصورت خوشهای بررسی کرد. هدف این مقاله بررسی یکی از این خوشههاست که با شیوه توصیفی (تحلیل محتوا) با تأکید بر خسرو و شیرین نظامی، جایگاه آن را در تقویت احکام تحذیری و ترغیبی نشان داده است. برای این منظور، مرگ بهعنوان یکی از مهمترین سرخوشههای تقویتکننده و اصلی انتخاب شده که تعالیم فرعی فراوانی در زیر مجموعه خود پرورانده است. مرگ واقعیتی است که بخش زیادی از تعالیم تحذیری همچون خودستایی و غرور، تنآسایی، فریفتگی به توانایی جسمانی و مانند آنها و گزارههای ترغیبی همچون شاد زیستن، یاد خداوند، نگاهداشت سرشت پاک انسانی و غیره در خسرو و شیرین نظامی با آن گره خورده و بهطور کلی بسیاری از نیکیها و رذیلتها، چه مستقیم و چه غیرمستقیم، با اندیشه مرگ و دیدن جزای آن بعد از این حادثه، تقویت شدهاست.
خلاصه ماشینی:
بررسي خوشه اي تقويت کننده هاي احکام تحذيري و ترغيبي در خسرو و شيرين نظامي (با تأکيد بر خوشه مرگ ) 1 دکتر مهدي دهرامي چکيده شاعران ادب فارسي براي آن که آموزه هاي اخلاقـي خـود را بـه صـورت حکمـي نافـذ، فراگير و لازم الاجرا ارائه دهند، ناچار به الحاق تقويت کننده هـا و ضـمانت هـاي اجرايـي مختلفي بوده اند.
نظامي در خسرو و شيرين نيروهايي چون نفرين ، مرگ ، مجازات حکومتي و شـرعي و امثالهم را به عنوان سرخوشه قرار داده و تعاليم مختلفي را بر پايه آن هـا ضـرورت اجرايـي بخشيده است ؛ آن چنان که در اين ابيات ديده ميشود که از نيروي عظيم نفرين براي برحذر داشتن حتي پادشاه از تعدي و ستم و ترغيب به دادخواهي استفاده کرده است : نــو اقبــالي بــر آرد دســت ناگــاه کنــد دســت دراز از خلــق کوتــاه (نظامي،١٣٨٧: ٣٩٩) نــدارد ســودت آنگــه بانــگ و فريــاد کـه نفـرين داده باشـد ملـک بـر بـاد بسـا آيينـه کانــدر دســـت شـاهان ســيه گشــــت از نفيــر دادخواهــان (همان : ٣٩٨) در اين مقاله با تأکيد بر يکي از مهم تـرين سرخوشـه هـاي تعليمـي، يعنـي مـرگ در خسرو و شيرين قصد آن است که نشان داده شود چه خرده تعاليمي در زير مجموعه آن وجود دارد و جايگاه مرگ در پروراندن تعاليم خردتر چگونه است ؟ ١-٢- پيشينه تحقيق در سال هاي اخير بسياري از آثار ادبي به خصوص آثار سنتي مانند بوسـتان ، گلسـتان ، شاهنامه و آثـار ديگـر از ديـدگاه ادب تعليمـي بررسـي و نـوع گـزاره هـاي اخلاقـي و چگونگي انعکاس آن ها نمايانده شده است .