چکیده:
یکی از آن حوادث، قتل خلیفه سوم است که پدیدآمدن عثمانیه را در پی داشت. باتوجه به گزارشهای مختلف قتل عثمان و نقش امیرالمومنین×، پژوهش حاضر درصدد پیگیری این مسئله است که اختلاف گزارش در این ماجرا ناشی از چیست؟ اهمیت مسئله از این جهت است که بررسی زمینه، اصل و پیامد حادثه، مشخص میکند که هر مورخی با چه پیشزمینهای به طرح ماجرا پرداخته است.
نتیجه پژوهش این است که گزارش ابن سعد با ارائه تصویر مظلوم مقدس از خلیفه، حاکی از تعصب اوست. بلاذری با ذکر حق بودن شورش، تمایل خود به شیعه را بازگو میکند. از وصف بیکفایتی خلیفه و بیطرفی امام× نیز میتوان به تشیع معتدل یعقوبی پی برد. طبری اگرچه شیعه نیست ولی امام را به شدت پیگیر حفظ جان خلیفه میداند و سرانجام گزارش مسعودی نشانگر علایق شیعی اوست که با تکیه به مردمی بودن شورش و تلاش امام× برای حفظ جان خلیفه ترسیم میشود.
خلاصه ماشینی:
(بلاذری، انساب الاشراف، ج 5، ص 566)"/> باید به این نکته توجه داشت که یادآوری سه گروه مهدورالدم توسط شخص خلیفه برای تبرئه خود، مطلبی است که در سایر منابع نیز به چشم میخورد؛ اما وقتی به نوع چینش اخبار توسط ابنسعد و تأکید وی بر این مطلب دقت کنیم، آن را یکی از حلقات طرح مدنظر وی مییابیم که باعث تفاوت آن از سایر منابع میشود.
"/> ابنسعد در نقلیات خود نقش فعالی برای امام علی× ترسیم نمیکند و به اعلام ناخرسندی حضرت و عدم دخالت ایشان در قتل خلیفه اکتفا میکند: عثمان به هنگام محاصره کسی را نزد علی× فرستاد و علی× تصمیم گرفت پیش او برود ولی محاصرهکنندگان در او آویختند و مانع شدند.
5. گزارش مسعودی از نقش امام علی× در حمله به خانه عثمان هرچند این منبع از حیث تفصیل به پای منابعی چون انساب الاشراف و تاریخ طبری نمیرسد؛ اما در بخشهایی از حادثه مذکور، دارای مطالب ارزشمندی است که در سایر منابع منتخب به چشم نمیخورد، مثل تبیین گروههای شرکت کننده در محاصره.
بلاذری گرایش میانهای نسبت به نقش امام در این حادثه داشته که از سویی امام را در جایگاه منتقد خلیفه و مدافع حقوق صحابه، فعال دیده است و از سویی دیگر امام را عنصری فعال در دفاع از خلیفه در جریان شورش علیه وی میبیند که از هیچ تلاشی فروگذار نکرده است؛ اما به شدت نگران لکهدار شدن شخصیت خود به اتهام قتل خلیفه میباشد.