شیوه های سخنوری در قرآن و تجلّی آن در آثار سعدی مقاله

در این نوشتار برآنیم که اصول پسندیده سخنوری ،چگونگی ترتیب کلام،رساندن مقصود و جلب شنونده به درک مطلوب گوینده وپذیرش آن را، در آیات کتاب آسمانی قرآن بررسی کنیم و برای درک بهتر این شیوه ها ،نمونه هایی از بیان و سخن سعدی ،نماینده برجسته و والا قدر شعر تعلیمی، را مبنا قرار میدهیم تا با الگو قرار دادن شیوه های آموزشی پروردگار، گوی سخن را از میدان فصاحت و بلاغت برباییم و از نعمت بیان و روش های مطلوب ادای آن در زندگی بهره گیریم. این مقاله درسه بند نوشته شده است:بندالف) شامل مقدمه و پیشینه موضوع است.بند ب) آداب لفظی سخنوری: که شامل بحث فصاحت ، بلاغت و زمینه های سازنده آنهاست.بند ج) آداب معنوی سخنوری: که شامل بحث اندیشه پیش از گفتار ، نرمی و صلابت در گفتار ، سخن مسالمت آمیز در برابر کم خردان و سخن گفتن با دریابندگان و نیوشندگان است.

سعدی نیز نه تنها در عبارات و اشعار رسای خـویش بـه عنـوان مشخـصه سـخن شایسته ، این معنی را آشکار کرده است بلکه در ابیاتی بطور مستقیم و بی پرده این اصل اساسی سخنوری را بیان میکند و بر این باور است که سخن گفـتن خـارج از پرده ابهام و تعقید های لفظی و معنوی از هنر های والا و برجسته گوینده است کـه در سایه آن مستمع فهم سخن کند و مقصود وی که همانا پذیرش و استماع معنـا و پیام است حاصل شود لذا میگوید: بیا که پرده بر انداختم ز صـورت حــال من آن نیم که سـخن در غـلاف خـواهم گفـت (کلیات : ص٩٢٦) و در بیتی دیگر خویشتن را خطاب قرار میدهد و میگوید: سـعدیا چـندان کـه میدانــی بـگــوی حـــــق نـــشـایـد گفتـــن الا آشـکـــار (همان ، ص٨١٣ ) ١ – قاموس قرآن . در باور سعدی نیز اگرچه کوتاه گویی یکی از آداب سخنوری است اما در آنجا که اطناب و بسط سخن به فهم مخاطب در زمینه خاصی کمک میکند ؛ مـورد قبـول و ستایش وی است و گاه برای رسیدن بدین مقصود خود این شیوه را به کـار گرفتـه که نمونه اعلای آن را در « جدال سعدی با مدعی در بیـان تـوانگری و درویـشی » (گلستان ، ص ١٦٢) می یابیم که پیام وی در آن ، به نیازمنـدان و فقـرا ، شـکایت نکردن از گردش گیتی و به توانگران ، یاری رساندن به محتاجان است کـه در طـی عباراتی گسترده و مشروح ذکر گردیده . ( گلستان ،ص ١٢٠) ٣-٢-٢) ذکر عام پس از خاص : این شیوه نیز یکی از موارد اطناب بر شمرده شده است ؛ بدین گونه که سخن پس از ذکر اجزای کلام به بیان کلی موضوع میپردازد و نسبت عام را برای تکمیل سـخن 1 به کار میگیرد.