بقیه قصه دزدان ادب و هنر

"چنانکه از مقایسه عبارت این سه مصنف متقاربی العصر که هر سه گویا از یک مأخذ(یعنی خدای نامهء ابن المقفع ظاهرا)عین این فقره را در خصوص یزدجرد نقل کرده‌اند ملاحظه میفرمائید ظن متاخم بعلم‌ بلکه علم حاصل میشود که کلمهء حوسیان در عبارت حمزه کلمه‌ای فارسی بوده‌است که ثعالبی بجای آن‌ «مطرب»ترجمه کرده است و مقدسی«مغنی»(بخصوص که مقدسی کلمهء مغنی را تکرار که کرده است‌ بلفظ جمع که دیگر جای شبهه و شک در صحت عبارت نمی‌ماند)بنابراین بنده احتمال بسیار قوی میدهم‌ که کلمهء حوسیان در عبارت مصحف کلمهء خونیاگر(خنیاگر)بوده است که بهمین معنی مغنی‌ و مطرب و نوازنده و سازنده است بخصوص که خنیاگر بضم غناء است(رجوع بفرهنگ جهانگیری) و بنابراین هیچ استبعاد ندارد که حمزه آنرا محض توضیح خونیاکر باو او می‌نوشته است،و نیز حضرت‌ عالی میدانید که کلمهء خنیاگر در کتب عربی از قبیل اغانی و غرر و سیر مذکور ثعالبی و کتب جاحظ خیلی‌ استعمال شده است یعنی این کلمهء فارسی در عبارات مؤلفین عرب خیلی مستعمل بوده است و تصحیف‌ خونیاگر به حوسیان خیلی آسان است بخصوص از طرف نساخ عرب که هیچ فارسی نمیدانسته‌اند و در تاریخ مذکور یعقوبی بجای این کلمه جبار طبع شده است و عین عبارتش اینست«و کان معه الف‌ اسوار من اساورته و الف جبار و الف صناجة»و چون کلمهء جبار در این مورد بهیچ‌وجه من الوجوه معنی‌ مناسبی ندارد شک نیست که این کلمه هم تصحیف خنیاگر است(ولی این مرتبه تصحیف خنیاگر بی‌واونه خونیاگر باو او مثل عبارت حمزه)،هذا ما یسنح لی و الله اعلم بالصواب."