چکیده:
با گذشت نزدیک به یک قرن از آغاز تصحیح انتقادی متون کهن در ایران و کوشش محقّقان در نشر آثار ادب فارسی، هنوز کثیری از متون گذشته تصحیح و منتشر نشده است. تصحیح انتقادی و عرضه این متون علاوه بر ارزش مستقل، زمینه را برای پژوهش های دیگر فراهم می کند. از جمله این متون دیوان میرمعزّالدّین محمّد مشهدی(م: 1101) متخلّص به فطرت، معزّ و موسوی، شاعر برجسته سبک هندی در نیمه دوم سده یازدهم هجری است که علیرغم پایه بلند و شهرت گوینده در روزگار خویش و ذکر سرگذشت و سوانح زندگی او در منابع متعدّد، تاکنون تصحیح نشده و به رغم پاره ای تلاش ها، درباره زندگی وی نیز پژوهش اطمینان بخشی انجام نگرفته است. زادگاه فطرت مشهد است. او پس از سفر در برخی مناطق ایران، از جمله مسافرت به اصفهان و معاشرت با صائب، با سرمایه قابل توجّهی از علوم روزگار راهی هندوستان شده است و در آنجا با اورنگزیب، پادشاه هند، خویشاوندی یافته و به مقامات بالای سیاسی رسیده است. علاوه بر جایگاه سیاسی، نقش وی در ترتیب محافل ادبی و رواج زبان و ادب فارسی در هند، ستودنی است. از فطرت دیوان اشعار، سفینه و چند اثر دیگر باقی مانده است. دیوان وی از آثار ارزشمند سبک هندی است که با وجود باقی ماندن چندین دستنویس معتبر از آن، تاکنون تصحیح و چاپ نشده است. موضوع پژوهش حاضر تحقیق در زندگی و سبک سخن فطرت مشهدی، معرّفی نسخه ها و بیان ضرورت تصحیح انتقادی دیوان اوست.
خلاصه ماشینی:
از جملـۀ ایـن متون دیوان میرمعزالدین محمد مشهدی(م: ١١٠١) متخلص به فطرت، معز و موسـوی، شـاعر برجسـتۀ سبک هندی در نیمۀ دوم سدٔە یازدهم هجری است که علیرغم پایۀ بلنـد و شـهرت گوینـده در روزگـار خویش و ذکر سرگذشت و سوانح زندگی او در منابع متعدد، تاکنون تصـحیح نشـده و بـه رغـم پـارهای تلاشها، دربارٔە زندگی وی نیز پژوهش اطمینانبخشی انجام نگرفته است .
٨. شعر ریخته (اردو) صاحبان تذکره با ذکر تنها یک بیت ، فطرت را شاعری ریخته گو دانسته اند: از زلف سیاه تو به دل دهـوم پـری هـی در خلوت آئینـه گهتـا جهـوم پـری هـی (قائم چاندپوری ١٩٦٦: ٢٨ - ٢٩) (و نیز نک : میر ١٩٧٩(١٣٥٨): ص ١١؛ کریم الدین ١٩٨٣: صص ٣٢٦ – ٣٢٧) نسخه های خطی دیوان شاعر نسخه های خطی دیوان شاعر که در اختیار ماست ٤ عبارتند از: الف : نسخۀ کتابخانۀ مولانا آزاد، دانشگاه اسلامی علیگر هند به شمارٔە ٨٩١٦٥٥١١/٨ کتابت ١١٤٩ ه.
در بخش معرفی نسخه های دیوان شاعر، مؤلف تنها به سه نسخۀ کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی اشاره کرده است .
البته این نسخه از نسخه های متأخر دیوان فطرت محسوب می شود و ١٣٦ سال پس از نسخۀ دیگر دیوان شاعر در کتابخانۀ مجلس شـورای اسلامی به شمارٔە ١٣٥١٠/٢ مورخ ٢٢ ذیقعدٔە ١١٥٢ه ق، و به احتمال بسیار از روی همین نسخه کتابت شـده است .