چکیده:
در دوره حکومت سلجوقیان و در پی بوجود آمدن ثبات نسبی در امور سیاسی و اجتماعی و اقتصادی، مکتب هنری سلجوقی شکل گرفت. از هنرهایی که در این مکتب بسیار برجسته شد هنر نگارگری بود. نمونه¬های بسیار ارزشمند نگارگری آن دوره در نسخه¬های خطی بجای مانده از آن دوران باقی مانده است. یکی از این نسخه¬ها منظومه ورقه و گلشاه عیوقی است که هفتادویک نگاره از وقایع داستان در آن هست. این نگاره¬ها دارای ویژگیهای هنر مکتب سلجوقی است که البتّه بی¬تاثیر از مکاتب پیش نیست. به علّت اینکه اصل نسخه در موزه استانبول ترکیه است و دسترسی به آن دشوار، و نیز به دلیل آنکه همه تصاویر این نسخه به¬صورت یکجا تجمیع نشده و تعداد محدودی از آن دردست پژوهشگران است. در این پژوهش به بازآفرینی این تصاویر پرداخته¬ایم
خلاصه ماشینی:
با وجود اهمیت فراوانی که منظومۀ ورقه و گلشاه و نگارههای موجود در آن در هنر نگارگری ایرانی و اسلامی داشته و دارد، سوابق مورد مطالعۀ موضوع این پژوهش نمایانگر آن است که تاکنون در اغلب موارد، بررسیهای انجام گرفته یا متوجّه جنبۀ ادبی این اثر بوده و یا ترجمههایی از این اثر به زبانهای دیگر بوده است؛ گاهی هم نگارههای این منظومه و خود اثر از زوایای تاریخی مورد مطالعه و مداقه قرار گرفته است.
نکتۀ حائز توجّه این است که بنا بر این واقعیت که اصل اثر ورقه و گلشاه در موزۀ توپکاپیسرای شهر استانبول ترکیه نگهداری میشود، این امر از عوامل محدودکنندۀ مطالعۀ هنری این اثر بدیع است و به همین دلیل است که عمدۀ مطالعات انجام گرفته از روی کپیهای اینترنتی بهدست آمده و یا نسخههای چاپی بوده است که محقّقین را به دلیل عدم امکان تحلیل هنری، به سمت مطالعات تاریخی و ادبی رهنمون کرده است.
از نقّاشان بنام در این دوره دستکم دو نفر را میشناسیم که ظاهراً از بلندپایگی هنری نیز برخوردار بودهاند؛ یکی جمالالدین نقّاش اصفهانی که با همکاری زینالدین خوشنویس برای طغرل سوم کار میکرد و دیگری عبدالمؤمن محمّد خویی که در نزد سلاجقۀ روم به تصویرگری مثنوی ورقه و گلشاه پرداخت و سبک سلجوقی نگارگری ایران را غنا بخشید.
با توجّه به آنچه ذکر شد و بویژه در راستای هدف مهم این پژوهش، پیشنهادی میتوان مطرح کرد: گنجینۀ بسیار ازشمندی از نسخههای خطی مصوّر در کتابخانههای ایران و حتّی دیگر نقاط دنیا هست که حتّی بسیاری از آنها هنوز تصحیح نشده و به چاپ نرسیده است.