چکیده:
افزایش سریع شهرنشینی بدون همراهی رشد و توسعه شاخص های اقتصادی و اجتماعی به عنوان لازمه شهرنشینی پایدار، شهرها را با مشکلات و معضلات بسیاری مواجه کرده است. یکی از این مشکلات حاشیه نشینی است. حاشیه نشینی از نظر بهداشت محیط، بهداشت روان، سلامت اجتماعی، پایداری شهری و … دارای پیامدهای مخربی بر توسعه پایدار شهری است. حاشیه ها با ویژگی هایی همچون کیفیت پایین زندگی، وضعیت نامساعد مسکن، تراکم بالای جمعیت، خدمات نازل شهری و… و حاشیه نشینان با خصوصیاتی چون سطح پایین سواد، بیکاری، مشاغل نامطمئن و… محیط مساعدی برای رشد و ظهور انواع آسیب های اجتماعی را مانند اعتیاد، دزدی، ولگردی، فروش و مصرف مواد مخدر، فروش و مصرف مشروبات الکلی، فحشا و … فراهم می کنند که این امر می تواند تهدیدی جدی برای توسعه و سلامت پایدار شهری محسوب شود. این مطالعه به شیوه پیمایشی با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته و تجربه زیسته پژوهشگران در حاشیه های شهرهای همدان و کرمانشاه به منظور بررسی معضل حاشیه نشینی به عنوان تهدیدی جدی برای توسعه و سلامت پایدار شهری است. حجم نمونه شامل ۵۲۳ نفر از حاشیه نشینان شهر همدان و ۳۷۴ نفر از حاشیه-نشینان جعفرآباد کرمانشاه است. یافته های تحقیق نشان می دهد که حدود ۶۳ درصد از پاسخگویان یا اصلا از وضعیت بهداشتی محله خود راضی نبوده اند و یا رضایت اندکی داشته اند، خانوارهای مناطق حاشیه نشین از نظر کمیت مسکن بطور متوسط دارای دو اتاق بوده اند. حدود ۴۳ درصد از آنها وضعیت مالی و اقتصادی خود را از لحاظ شیوع فقر در محله بد و ضعیف ارزیابی نموده اند.
خلاصه ماشینی:
این مطالعـه بـه شیوه پیمایشـی بـا اسـتفاده از پرسشـنامه محقـق سـاخته و تجربـه زیسـته پژوهشـگران در حاشیه های شهرهای همدان و کرمانشاه به منظور بررسی معضـل حاشـیه نشـینی بـه عنـوان تهدیدی جدی برای توسعه و سلامت پایدار شهری است .
چارچوب نظری تحقیق حاشیه نشینی مانند هر پدیده اجتماعی شهری دیگری از زوایای مختلـف مـورد توجـه و تحلیل قرار گرفته است : بر اساس نظریه «تله محرومیت »، چمبرز از پنج خوشه نامساعد نـام میبرد که با یکدیگر در ارتباط بوده و تقویت کننده همدیگر هستند و بسـان زنجیرهـایی بـه دست و پای افراد فقیر تنیده شده اند: ١- فقـر (بـا معـرف هـایی همچـون نداشـتن دارایـی، سرپناه های ساخته شـده از چـوب ، گـل ، خشـت ، حصـیر، وسـایل آشـپزی سـاده ، توالـت غیربهداشتی، گرفتن وام از همسایگان ، لباس های پاره و مندرس ، بهـره وری پـایین ، سـاعت کار زیاد بخصوص در مورد زنان با کارایی بسیار کم ، کـار کودکـان ، یـک زنـدگی بخـور و نمیر)، ٢- ضعف جسمانی (نحیف و لاغـر بـودن اعضـای خـانواده ، بیمـار بـودن اعضـای خانواده بدلیل سوءتغذیه و ابتلاء به بیمـاریهـای انگلـی، ضـعیف بـودن نـوزادان و ...
یافته های محقق در زمینه وجود فقر در محلات حاشیه نشین نشان میدهد کـه تنهـا ٤/٤ درصد حاشیه نشینان همدان وضعیت مالی و اقتصادی خود را خوب ، ٥٢ درصد متوسط (تـا حدی خوب )، و ٤٣/٦ درصد بد و ضعیف ارزیابی نموده اند که گویای فقـر فراگیـر در ایـن مناطق است .