چکیده:
ادبیات مرثیه یکی از مهمترین منابع تحقیق و پژوهش در معارف حسینی است. زبان هنر در هر قالبی که درآید، ماندگاری و اثربخشی آن را مضاعف میکند. زبان شعر به خاطر ویژگیهای احساسی، حماسی و ادبی سهم بیشتری را در بیان ابعاد حماسه حسینی داشته است. در بین شعرای معاصر، شهریار نیز خود را از این جرگه خارج ندانسته و با آفرینش چند قطعه مرثیه ادبی، ارادت خود را به سرور و سالار شهیدان نشان داده است. نوشتار حاضر ضمن معرفی کوتاهی از این شاعر بلندآوازه تبریزی، یکی از مرثیههای معروف او را موضوع تحقیق خود قرار داده و سعی نموده است که مبانی تاریخی این مرثیه را واکاود. شهریار در مرثیه مزبور سیر تاریخی حضرت را از مدینه و مکه تا کربلا به زیبایی تمام به تصویر کشیده و تسلط خود را بر مبانی تاریخی و اعتقادی اصیل شیعه نشان داده است.
خلاصه ماشینی:
(مرعشی نجفی، 1377: 59) «کاروان کربلا» در یک نگاه شهریار سیر تاریخی حضرت امام حسین (ع) را چنین سروده است: شیعیان دیگر هوای نینوا دارد حسین / روی دل با کاروان کربلا دارد حسین از حریم کعبه جدش به اشکی شست دست / مروه پشت سر نهاد، اما صفا دارد حسین میبرد در کربلا هفتاد و دو ذبح عظیم / بیش از اینها حرمت کوی منا دارد حسین پیش رو راه دیار نیستی، کافیش نیست / اشک و آه عالمی هم در قفا دارد حسین بس که محملها رود منزل به منزل با شتاب / کس نمیداند عروسی یا عزا دارد حسین رخت و دیباج حرم چون گل به تاراجش برند / تا به جایی که کفن از بوریا دارد حسین بردن اهل حرم دستور بود و سر غیب / ورنه این بیحرمتیها کی روا دارد حسین سروران، پروانگان شمع رخسارش ولی / چون سحر روشن که سر از تن جدا دارد حسین سر به قاچ زین نهاده، راهپیمای عراق / مینماید خود که عهدی با خدا دارد حسین او وفای عهد را با سر کند سودا ولی / خون به دل از کوفیان بیوفا دارد حسین دشمنانش بیامان و دوستانش بیوفا / با کدامین سر کند، مشکل دو تا دارد حسین سیرت آل علی با سرنوشت کربلاست / هر زمان از ما، یکی صورتنما دارد حسین آب خود با دشمنان تشنه قسمت میکند / عزت و آزادگی بین تا کجا دارد حسین دشمنش هم آب میبندد به روی اهل بیت / داوری بین با چه قومی بیحیا دارد حسین بعد ازینش صحنهها و پردهها اشکست و خون / دل تماشا کن چه رنگین سینما دارد حسین ساز عشق است و به دل هر زخم پیکان زخمهای / گوش کن عالم پر از شور و نوا دارد حسین دست آخر کز همه بیگانه شد دیدم هنوز / با دم خنجر نگاهی آشنا دارد حسین شمر گوید گوش کردم تا چه خواهد از خدا / جای نفرین هم به لب دیدم دعا دارد حسین اشک خونین گو بیا بنشین به چشم شهریار / کاندرین گوشه عزایی بیریا دارد حسین (شهریار، 1387: 1، 70) مبانی تاریخی «کاروان کربلا» برای سهولت کار شعر مزبور را که در نوزده بیت سروده شده است، شمارهگذاری کرده و هر یک به صورت مجزا مورد بررسی قرار میگیرد: 1.