چکیده:
با طرح موضوع «تفسیر تربیتی» در دهه‌های اخیر در عرصه علوم حوزوی و علوم تربیتی، آثار متعددی درباره انواع و طبقه‌بندی آن نگاشته شده است؛ ولی تاکنون هیچ‌یک از این آثار، به‌صورت اختصاصی به بررسی گونه‌شناسی‌ها و انواع تفسیر تربیتی به‌طور همه‌جانبه نپرداخته است. این پژوهش با هدف بررسی انواع مختلف تفسیر تربیتی و ارائه طبقه‌بندی مفهومی شمول‌گرایانه و جامع به‌منظور معرفی تفسیر تربیتی به‌عنوان یک رشته علمی انجام شد. تحقق این هدف، طی دو مرحله اصلی، پیگیری شد: در مرحله نخست، دیدگاه‌های موجود درباره انواع تفسیر تربیتی احصاء، شرح، نقد و بازنگری شدند؛ در مرحله دوم، پس از ارائه طبقه‌بندی‌های جدید، از طریق باهم‌نگری طبقه‌بندی‌های جدید و بازنگری طبقه‌بندی‌های موجود به ارائه گونه‌شناسی جامع و شمول‌گرایانه از تفسیر تربیتی براساس معیارهای متعدد اقدام شد.
سرانجام، براساس سه شاخصه اساسی هر رشته علمی −غایت، موضوعات و مسائل، و روش− تفسیر تربیتی به‌مثابه یک رشته علمی مطرح می‌شود که براساس سه شاخص یادشده، گونه‌شناسی شمول‌گرایانه و جامع جدید و متمایز دیگری از تفسیر تربیتی ارائه شد. این پژوهش می‌تواند با نمایاندن افق‌ها و اضلاع و برداشت‌های جدید از تفسیر تربیتی، سمت و سوی جدیدی در حوزه‌های پژوهشی و آموزشی ایجاد کند.
خلاصه ماشینی:
افزون‌براین، هرچند درباره تفسیر تربیتی پژوهش‌های گوناگونی انجام شده است، ولی همان‌گونه‌که اشاره شد پژوهشی وجود ندارد که به‌طور شمول‌گرایانه و دقیق این‌گونه‌ها را بررسی و شناسایی کند؛ ازاین‌رو رسالت اصلی این پژوهش آن است که گونه‌شناسی جامعی از تفسیر تربیتی ارائه دهد که این امر می‌تواند در حکم راهنمایی برای ذی‌نفعان این حوزه باشد.
به‌دلیل اینکه غالباً در یک طبقه‌بندی، بیش از یک معیار وجود داشت، طبقه‌بندی‌ها بررسی و سرانجام آشکار شد که می‌توان سه طبقه‌بندی با سه معیار متفاوت از تفسیر تربیتی ارائه کرد؛ ازاین‌رو این معیارها مبنای طبقه‌بندی قرار گرفتند که در ادامه شرح داده می‌شوند: معیار شمول آیات: دغدغه اصلی این معیار آن است که آیا تفسیر تربیتی، با همه آیات قرآن سروکار دارد یا اینکه تنها برخی از آیات را شامل می‌شود؟ این معیار در برخی از طبقه‌بندی‌های موجود شامل تفسیر تربیتی موضوعی و ترتیبی (احسانی و بناری، 1387؛ صالحی، 1388؛ کاظمی، 1392؛ اسعدی، 1394)، تفسیر تربیتی حداقلی و حداکثری (ناطقی، 1387؛ هاشمی علی‌آبادی، 1392) و تفسیر تربیتی عام و اعم (اسعدی، 1394) مطرح شده است.
صالحی (1388) و کاظمی (1392) در تعریف دیدگاه ترتیبی، آن را گونه شایع تفاسیر عنوان کرده‌اند که در آن تفسیر همه آیات قرآن می‌توانند براساس ترتیب نزول و یا ترتیب مصحف باشند؛ ازاین‌رو دوگونه مصحفی و تنزیلی برای تفسیر تربیتی ترتیبی مطرح شده و اسعدی (1394) نیز به این دو شیوه اشاره کرده است.
(
, 
, 
)
