چکیده:
سازمان همکاری شانگهای طی 17سال حیات خود توانسته بر نقش بینالمللی خود بیافزاید و با پذیرش مغولستان در سال 2004، ج. ا. ایران و افغانستان بعنوان اعضای ناظر، هند و پاکستان به صورت دائمی عملا از قالب منطقهای خارج شود. در مقاله حاضر چشمانداز جایگاه سازمان همکاری شانگهای در ترتیبات امنیتی خاورمیانه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. برای نیل به این هدف با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و بهرهگیری از دیدگاههای باری بوزان بعنوان مبانی نظری پژوهش، ابتدا تعریف پنجگانه امنیت؛ نظامی، سیاسی، اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی از ابعاد مقوله امنیت مورد بحث قرار گرفته و پس از ذکر تاریخچه و ساختار سازمان همکاری شانگهای، مهمترین اهداف مورد نظر این سازمان تبیین شده است. سپس در ادامه منافع سازمان همکاری شانگهای در بازیگری در خاورمیانه و ترتیبات امنیتی آن با تاکید بر تعریف بوزان از مسائل امنیتی، نظیر جلوگیری از یکجانبهگرایی، گسترش نفوذ استراتژیک، تامین انرژی و راههای انتقال جدید، یافتن بازارهای جدید اقتصادی و مبارزه با تروریسم مورد توجه قرار گرفته و در نهایت تاثیر این سازمان بر ترتیبات امنیتی خاورمیانه تحلیل و بررسی شده است. در بخش پایان مقاله نکات کلیدی افق پیشروی ج. ا. ایران در تبدیل عضویت از ناظر به دائمی، فرصت و موانع آن مورد بحث قرار گرفته و پیشرانهای کلیدی آن تشریح شده است.
خلاصه ماشینی:
بررسی روند تحولات سالهای گذشته، به خصوص پذیرش ایران بعنوان عضو ناظر در شانگهای در سال ۲۰۰۵ با سفرهای متقابل پادشاه عربستان و چین به کشورهای یکدیگر یا سفر پوتین به خاورمیانه به خوبی نشان میدهد که دو رهبر برجسته این سازمان، به دنبال ظرفیتسازی برای گسترش نفوذ استراتژیک خود در منطقه در سالهای آتی میباشند.
از اینرو حضور سازمان همکاری شانگهای بعنوان یک سازمان ثباتبخش و قابل اطمینان در خاورمیانه به روسیه این فرصت را میدهد تا علاوه بر کانالهای سنتی خود، از راههای جدید ایجاد شده در قالب سازمان شانگهای برای گسترش هرچه بیشتر روابط اقتصادی و نظامی خود با کشورهای منطقه بهره گرفته و به تأمین هرچه بیشتر منافع اقتصادی خود بپردازد (Ibid).
از سوی دیگر همکاری در زمینههایی چون مبارزه با قاچاق مواد مخدر، تروریسم و جرائم سازمانیافته و کمک به ایجاد ثبات در کشورهایی چون افغانستان برای بسیاری از کشورهای خاورمیانه از جمله ایران بسیار مهم بوده و این امر استقبال از سازمان شانگهای در زمینههای مذکور را در پی داشته و خواهد داشت (www.
چالشها و موانع پیشرو گسترش سازمان همکاری شانگهای به منطقه خاورمیانه و عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در این سازمان اگرچه فرصتهای جدیدی را برای ایران در پی خواهد داشت و متناسب با ارتقای نقش سازمان در سطح منطقهای و بینالمللی نقش ایران نیز افزایش خواهد یافت، اما این امر از سوی دیگر و در وهله نخست، ایران را ملزم به پذیرش اساسنامه سازمان و در مراحل بعد، تصمیمات و موضعگیریهای اعضای آن به ویژه روسیه و چین، خواهد کرد.