چکیده:
هرچند جهان اسلام همواره با دیالکتیک عوامل اتحادبخش و تفرقهافکن مواجه بوده است ولی هر بار عناصر اتحادبخش در سطح وسیعی بروز کردهاند, زمینه اتحاد فراهم شده است. این مقاله در صدد پاسخ به این پرسش است که اسلام از چه ظرفیتهای درونی جهت تعامل و گفتگو برخوردار است. در این بین حج به عنوان عبادتی جهانشمول که هر ساله مسلمانانی را از سرتاسر جهان در قالب برقراری مناسکی یکسان در زمان و مکانی یکسان گردهم جمع میکند مورد توجه قرار گرفته است تا ظرفیت¬های آن در برقراری و تقویت تعامل و گفتگو در جهان اسلام بررسی شود. حج با تقویت هویت تمدنی و تمرکز بر دشمن مشترک ظرفیت برقراری تعامل و گفتگوی سیاسی جهان اسلام را دارد. از طرف دیگر تقویت هویت دینی و سرمایه اجتماعی در حج ارتباطات مسلمانان را تقویت میکند. جمعی بودن و ساختارشکن بودن مناسک حج، مناسکی تعاملبخش را ایجاد میکند. افزون بر این فضای اخلاقی و زمینه تعامل اقتصادی در حج در راستای گسترش تعامل و گفتگو در جهان اسلام قابل تحلیل است.
خلاصه ماشینی:
ک: ابراهیم، 1390: 68) اکنون سخن در این است که اسلام به عنوان جامعترین دین که ابعادی جهانشمول دارد, از چه ابعاد و جهات درونی و ذاتی جهت تعامل و گفتگو برخوردار است؟ این پرسش امروزه از دو جهت قابل توجه است: از طرفی غرب با بهرهگیری از انحصار و اقتدار رسانهای خود بر طبل اسلامهراسی میکوبد که یکی از راههای مقابله با آن ترویج گفتگوی بین اسلام و سایر ادیان است و از طرف دیگر جریانهای تکفیری که بر اساس نوعی برداشت غلط و انحرافی از تعالیم اسلام برخوردی خشن، غیرانعطافپذیر، طردگرایانه و حذفگونه دارد, مانع برقراری ارتباط دوستانه و گفتگو بین گروههای اسلامی میشود و آنها را به جای اینکه در کنار هم قرار دهد در مقابل یکدیگر مینهد.
به نظر میرسد در این بین حج به عنوان عبادتی سیاسی اجتماعی از مهمترین ظرفیتهای درونی جهان اسلام برای گفتگو و تعامل است که با گردهم آوردن نمایندگانی از سراسر جهان اسلام در قالب انجام مناسکی یکسان در زمان و مکان واحد, هویت دینی و تمدنی مسلمانان را تقویت میکند.
حج و زمینهسازی گفتگو و تعامل مسلمانان حج به عنوان عبادتی جهانشمول که از ابعاد سیاسی و اجتماعی عمیقی در کنار ابعاد فقهی و عرفانی برخوردار است از ظرفیتهای گسترده, عمیق و بیبدیلی در تقویت ایده امت واحده اسلامی برخوردار است؛ امت واحدهای که زمینه اشتراکات ارتباطی را ایجاد میکند.
ک: اسماعی, 1376, 33-40؛ کدی, گازیوروسکی, 1379: 216؛ سریع القلم, 1379: 112و113) و اسرائیل (ر.