چکیده:
عمل به دستورات کتاب مقدس قرآن در سایه فهم معانی آن امکان پذیر است. که آن هم نیازمند فهم تک تک واژگان آن میباشد؛
از همین رو دانشمندان اسلامی این نیاز را درک نموده و آثار فراوانی در زمینه شناخت مغردات قرآن شکل دادهاند. مفسر بزرگ
معاصرء علامه طباطبایی (م ۱۴۰۲ق) نیز در تفسیر «المیزان» به میزان قابل توجهی به بحث مفردات قرآن پرداخته است. در این
تحقیق به بررسی روش این کتاب در طرح مباحث مفردات قرآن که شامل بیانات و مستندات علامه در این زمینه می باشد. پرداخته
شده است. که چنین بررسیای می تواند اهمیت و جایگاه این اثر را در زمینه مفردات قرآن مشخص نماید. علامه در بحث مغفردات
به بیان مفرد و جمع واژگان، بیان اصل و اشتقاق واژگان» بیان مشتر کات لفظی و وجوه معانی آنهاء بیان ترادف واژگان و فروق لغوی
آنها، بیان کاربردهای مجازی واژگان. رفع ابهام از واژگان مبهم قرآن و نیز ذکر واژگان دخیل در قرآن میپردازد. همچنین منابعی
که علامه از آنها در بررسی مغردات قرآن بهره برده است. عبار تند از: آیات قرآن؛ روایات معصومان (ع)؛ اشعار و امثال عرب؛ اقوال
صحابه و تابعین و اقوال لغویان و مفسران (متاخر از صحابه و تابعین).
خلاصه ماشینی:
در مواردی نیز احتمالات مختلف در مورد اشتقاق واژه را بیان مینماید؛ برای مثال در مورد واژه «ربانیون»، دو وجه معنایی را بیان می نماید؛ یکی آنکه به معنای علمایی است که از لحاظ علم و عمل از دیگران بریده و به خدا پیوستهاند؛ دیگر آنکه به معنای علمایی است که به جهت علمی که دارند تربیت مردم به آنها محول شده است، سپس ذکر می کند بنا به معنای اول اشتقاق آن از واژه «رب»، و بنا به معنای دوم اشتقاق آن از واژه «تربیت» میباشد (همان، 5/343).
برای نمونه، علامه ذیل آیۀ 18 سورۀ آل عمران؛ «شهد الله أنه لا إله إلا هو و الملائکة و أولوا العلم قائما بالقسط لا إله إلا هو العزیز الحکیم»، بیان میکند که اصل شهادت به معنای معاینه است؛ یعنی اینکه شاهد به واسطۀ حضور یافتن در جایی و به وسیلۀ حواس خود به مطلبی دست پیدا کند، و سپس این واژه، در معنای ادا و اظهار آن مطلب توسط شاهد نیز به کار رفته و به صورت لفظی مشترک بین این دو معنا در آمده است.
علامه برای تأیید این معنا میگوید از همین روی است که از ابن عباس نقل شده (نک: طبرسی، 4/439) هر کجا که واژه زعم در قرآن به کار رفته است، به معنای «کذب» میباشد (طباطبایی، المیزان، 13/127).
2. علامه در بررسی واژگان در آیات، جز در مواردی اندک به ذکر مشتقات مختلف ریشۀ واژۀ ذکر شده در آیه عنایتی ندارد؛ اما در موارد بسیاری، واژهای را که واژه مورد بررسی از آن اشتقاق یافته مشخص نموده و رابطه معنایی میان دو واژه را متذکر شده، و احتمالات مختلف در این زمینه را بیان مینماید.