چکیده:
ملک الشعرای بهار، از شاعران برجستة دوران مشروطیت و از نخستین شاعران اجتماعی‌سرا است که توانست نگرش اعتراضی را وارد شعر پارسی زمانه‌اش کند. در میان اشعار بیشمار بهار، بخش قابل توجهی به شعر عرفانی اختصاص داده شده که عمدتاً با موضوع عشق و شهود و مکاشفه سروده شده است.
ارزش اشعار عرفانی بهار به این خاطر است که آرایه‌های ادبی و رمزگرای عرفانی را در آن برهه از تاریخ ادبی که گرایش به سبک خراسانی تحت عنوان بازگشت ادبی به فراموشی سپرده شده بود، به ادب معاصر منتقل کرد و از طرفی محتوای عرفانی از جمله رؤیا و مکاشفه را به بستر شعر جدید معرفی کرد.
در این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی و به شیوه کتابخانه‌ای به بررسی دو شاخصه تخیل و رؤیا در شعر بهار می‌پردازیم.
خلاصه ماشینی:
(جهانگیری، 1367: 3-332) صدرالمتألهین شیرازی تحت تأثیر قاعدة عرفانی تجدد امثال که در اسفار ذکر کرده است (صدرا: الحکمة المتعالیه، 1419ق: 23)، و طی براهین عقلی و نظریة بدیع خود یعنی «اشتراک معنوی مفهوم وجود»، «اصالت وجود و اعتباریت ماهیت» و «تشکیک حقیقت وجود»، بر خلاف نظرگاه عرفانی که حضرت حق را جوهر ازلی و غائی می‌پندارد، به اثبات تحول و تجدد در جواهر مادی و ذات اشیاء در آثار خود پرداخت (در این زمینه رک، همو، الحکمة المتعالیة، ج3: 48 و ملاصدرا، الشواهد الربوبیه: 201) و بدین ترتیب از دیدگاه وی، بر مبنای تشکیک وجود، جواهر مادی نیز به عنوان منبع و منشأ تحول و تجدد می‌تواند قرار داشته باشد.
لیکن ملاصدرا این امر را تبیین می‌کند که تکثر آثار یک موجود در مراتب عرضی، نمی‌تواند ناشی از تفاوت در قابل باشد، زیرا چنین نیست که از قبل قابلی وجود داشته باشد تا عقل با تأثیر گذاشتن بر آن، چیزی را خلق کند بلکه خود عقل با یک اضافة اشراقیه موجود پائین‌تر را بوجود می‌آورد و این صور ایجاد شده، معلول آن عقل و از شئون آن هستند و لذا قیام صدوری به آن خواهند داشت.
خصوصیات گره در نقوش هندسی بکار رفته در آثار معماری اسلامی، که با سه مشخصة «قابلیت تکرار» به شرط تکامل، «قابلیت تطور و تبدل» بواسطة نقوش ثانوی، و از همه مهمتر «قابلیت حفظ موضوعیت و وحدت موضوع» در عین کثرت نقش بیان می‌شود، بنظر می‌رسد هدف هنرمند از خلق قواعد بکار رفته در آن، بازتاب و بیان هنری نگرش عرفانی خلق مداوم و تکاملی ممکنات در نحوة تجلیات حق تعالی بوده که در آن تمامی ممکنات و پدیدارهای عالم اعم از جواهر و اعراض طی حرکت جوهری در تحول و تجدد تکاملی و به صورت ایجاد متوالی و پیوسته می‌باشند.
(
, 
, 
)
