چکیده:
«زبانشناسی تاریخی» یکی از شاخههای علم زبانشناسی است که به بررسی سیر تحول زبان میپردازد و به این منظور اسناد و مدارک بهجامانده از زبان را مطالعه میکند. بخش بزرگ و ارزشمندی از اسناد و مدارک زبان فارسی را نسخ خطی تشکیل میدهد و «ترجمة فارسی تورات» (5187 مجلس) یکی از نسخههای قابل توجه و کارآمد در این حوزه و به لحاظ ویژگیهای زبانی، سرشار از نکتههای بکر و بدیع است. کاربرد همکرد «دادن» در ساخت خاصی از فعل مرکب، یکی از این نکتههاست که این نوشتار به آن پرداخته است. در ترجمة کهن تورات، همکرد «دادن» با باری از معنای دستور، تحکم و اجبار، در ترکیب با یک مصدر لازم یا متعدی، فعل مرکبی میسازد که معادل امروزین آن را میتوان در قالب ساختهای سببی و با استفاده از ساختمان جملات مرکب وابسته با فراکرد پیرو مقصدی ساخت. با بررسی کاربرد همکرد «دادن» در این ترجمه روشن میشود که در گذشته این همکرد هممعنا با افعال سببی دستور دادن، باعث شدن و مجبور کردن نیز به کار میرفته است.
خلاصه ماشینی:
در این نوشـتار سـعی بر این اسـت که یکی از ویژگی های دسـتوری این متن کهن و ارزشمند را با اسـتفاده از مفاهیم و ابزارهای موجود در علم دسـتورنویسی و در مقایسه با زبان فارسی امروز توصیف ١- این مطلب در مقاله ای با عنوان «نقطه گذاری، نگاره ها و نشانه ها در نسخۀ خطی ترجمۀ فارسی تورات » مطرح و بررسی شده و در فصلنامۀ نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی، س ١، ش ٢، صص ٥٦-٢٩، به چاپ رسیده است .
امروز زمانی که فعل «دادن » در ســاخت معنایی «دســتور و درخواســت » و در قالب جملات مرکب وابسـته با فراکرد پیرو مقصـدی به کار میرود، ضـمن اینکه معنای اصلی («دادن » سـببی دو مفعولی) خود را دارد، در بطن خود، معنایی از درخواسـت ، دستور، ایجاب و گاه حتی اجبار را نیز میرســاند و این همان ویژگی پنهانی اســت که فعل دادن از گذشــته های دور، با خود به امروز کشـانده اسـت .
امروز برای سـاختن معادل های معنایی جملات ترجمۀ تورات ، از سـاختمان جملۀ مرکب وابسته با فراکرد پیرو مقصـدی اسـتفاده می کنیم ، اما فعل فراکرد پایه متناسـب با جمله دگرگون می شود؛ یعنی به یکی از سـه فعل دسـتور دادن ، مجبور کردن و باعث شـدن ، تبدیل می شود؛ به عبارت دیگر این سه فعل معانی فراموش شــدة «دادن » هســتند و اگر فعل «دادن » معنای گذشــتۀ خود را حفظ کرده بود، برای معادل نویسی همۀ جملات می توانستیم فعل «دادن » را به عنوان فعل فراکرد پایه در جمله بنشانیم .