چکیده:
همیشه سخن بر سر این بوده است که شاهنامه اثری تاریخی است یا اثری داستانی؟ مورخان از همان ابتدا مبنای شاهنامه را تاریخ قرار دادهاند و سعی کردهاند که شخصیّتهای حماسی را با شخصیّتهای سامی و عبری تطبیق دهند. با کشف مظاهر جدید تمدن امروزی از یافتههای باستانشناسی و رواج صنعت چاپ و ترجمه، تطبیق چهرههای حماسی با چهرههای تاریخی ایران هم مدّ نظر برخی پژوهشگران قرار گرفت. در مقابل افرادی شخصیّتهای حماسی را قهرمانان داستانی میدانستند و شخصیّتهای تاریخی را جدا فرض میکردند. میرزا آقاخان کرمانی، با پررنگ شدن بحث ملیّت، به سرودن اثر تاریخی بر وزن و قالب شاهنامه فردوسی پرداخت و سعی کرد که شخصیّتهای تاریخی مثل کورش، کمبوجیه، داریوش و ... را با قهرمانهای حماسی مثل کیخسرو، کیکاووس، اسفندیار و ... تطبیق دهد. در این پژوهش با مراجعه به نامه باستان، تطبیقها را ذکر و دلیل انجام این تطبیقها را از نگاه شاعر بررسی کردهایم. حاصل اینکه شاعر در پی شباهتهای داستانی، نزدیکی نامهای تاریخی و شخصیّتهای حماسی و آمیختگی اندیشههای دساتیری، در پی تطبیق این شخصیّتها برآمده است؛ بهگونهایکه آقاخان معتقد بوده که فردوسی نام طوایف، جنگها و شاهزادگان را با شخصیتهای حماسی آمیخته است.
خلاصه ماشینی:
آنچـه مهم تـر از همـه به صورت پررنگ جلوه میکند، کار جلال الدین میـرزا در کتـاب نامـۀ خسـروان اسـت ، سـپس میـرزا آقاخان در کتاب آینه اسکندری و در کتاب حماسی نامۀ باسـتان بـه ایـن امـر توجـه کـرده ، درنهایـت حسن پیرنیا این موضوع را ادامه داده است ؛ بخصوص کتـاب عصـر اسـاطیری تـاریخ ایـران ، ویـرایش سیروس ایزدی، نشر هیرمند، تهران ، ١٣٧٧، که پیرنیـا مطالـب همـین کتـاب را به صـورت کامـل تـر در کتاب تاریخ ایران باستان (در سه جلد) آورده و این کتاب ، نخستین کتابی اسـت کـه بـه شـیوه علمـی نگاشته شده است که رد پای میرزا آقاخان بر نوشته های این کتاب به چشم میخـورد.
مقاله ای با عنوان «رویکردهای روشنفکران عصر مشروطه به داستان ها و روایت هـای ملـی » اثر سیدمهدی زرقانی و علی باغدار دلگشا در فصل نامۀ پژوهش های ادبی، سال ١٣، شـمارة ٥١ در بهـار ١٣٩٥ چاپ شده که نویسندگان در پی مشخص کـردن رویکردهـای روشـنفکران عصـر مشـروطه در مواجهه با داستان ها و روایت های ملی هستند که از چهار رویکرد عرب ستیزانه و دساتیری کـه نماینـدة کامل آن میرزا آقاخان کرمانی است ، به اشتباهات تفسیری و ریشه یـابی ایـن اشـتباهات پرداختـه انـد در باب تطبیق شخصیت های نامۀ باستان با شخصیت های شـاهنامه پژوهشـی صـورت نگرفتـه اسـت کـه نگارنده به آن خواهد پرداخت .