چکیده:
آداب و رسوم اجتماعی و باورهای فرهنگی درخصوص مرگ، از دیرباز توجه بسیاری از انسان شناسان
و جامعه شناسان را به خود جلب کرده است. شناخت مرگ و مناسک آن به عنوان پدیدهای اجتماعی و
فرهنگی، مبنای شناخت برخی از فرایندهای عمی و بنیادین در جوامع مختلف از جمله ایران بوده است.
مطالعات انسان شناختی نشان می دهد که در حوزه های فرهنگی گوناگون، اشکال متفاوتی از درک
فرهنگی مفهوم مرگ وجود دارد که همراه با رسوم مبتنی بر اعتقادات و دستورات دین و مذهب رایج ،
متاثر از باورهای بازمانده از ادیان و مذاهب پیشین است. یکی از اجتماعی ترین جنبه های مرگ،
آیین های مرتبط با آن است که از هنگام مرگ شخص آغاز می شود و با غسل و کفن و کندن قبر و قرار
دادن میت در قبر ادامه می یابد و سپس با مراسن ترحین، آداب و سنن بعد از خاکسپاری پی گرفته
می شود. در این نوشتار با روش اسنادی کتابخانه ای به یکی از آیینهای شاخص مرگ که مربو به
مراحل تدفین بوده و از آن به عنوان مراسن غسل و تطهیر یاد میشود، پرداخته شده و به تغ ییرات
فرهنگی آن در طی زمان بهخصوص در فرهنگ شهری و کلانشهر تهران اشاره گردیده است. نتیجه این
پژوهش نشان می دهد با آنکه مرگ در جامعه ایرانی معنای فرهنگ عامه ای دارد، در چشن انداز امروزی
خود تعریفی پزشکی یافته است. همچنین اعمال مربو به تدفین که در گذشته در یک نظام ساده و از
سوی افراد خانواده اداره می شد، تحت تاثیر مدرنیته شهری در ساختار ی نهادی و اداری نظام یافته
است.
خلاصه ماشینی:
آداب غسل اموات در فرهنگ مردم ؛ از گذشته تا حال 1 سيد عليرضا هاشمي چکيده آداب و رسوم اجتماعي و باورهاي فرهنگي درخصوص مرگ ، از ديرباز توجه بسياري از انسان شناسـان و جامعه شناسان را به خود جلب کرده است .
در اين نوشتار با روش اسنادي ـ کتابخانه اي به يکي از آيين هاي شاخص مرگ که مربـوط بـه مراحل تدفين بوده و از آن به عنوان مراسم غسل و تطهير ياد ميشـود، پرداختـه شـده و بـه تغييـرات فرهنگي آن در طي زمان به خصوص در فرهنگ شهري و کلانشهر تهران اشاره گرديده است .
در اين نوشتار تلاش شده است کنش هاي جامعه در برابر مقولـۀ مـرگ و پيچيـدگي نظام فرهنگي آن توصيف شود و به طور خاص ، چگونگي آيين هـاي مربـوط بـه انجـام مناسک غسل (تطهير) در فرهنگ مردم و تغييراتي کـه در حـال رخ دادن اسـت ، تبيـين گردد.
البته سابق بر اين در برخي روستاهاي سمنان ، مشکين شهر، رودبـار المـوت ، ميان اهالي ترکمن و حتي تهران قديم ، مرده را در خانه غسـل مـيدادنـد (پنـاهيسـمناني، ١٣٧٤: ٢٦٩؛ ساعدي، ١٣٥٤: ١٤٥؛ بهرامي، ١٣٨٩: ٥٦؛ شـريف کمـالي و عسـکريخانقـاه ، ١٣٧٤: ١٥٨؛ مستوفي؛ ١٣٨٦: ٦٢٦/٣) و پس از تغسـيل بـه مسـجد مـيبردنـد (بيگـدلي، ١٣٦٩: ٥٢١).
لازم است پيش از بيان اين تغييرات ، آيين هاي مرگ را در سه شهر اصفهان ، شيراز و تهران با فرهنگ روستايي مقايسه کنيم .