چکیده:
طرح نظریه مسئولیت حمایت در سال 2001، پاسخی به ضعف نظام بینالمللی در واکنش مناسب به ارتکاب نقضهای عمده حقوق بشر در سرزمینهایی چون رواندا، بوسنی و کوزوو بود. این نظریه در تلاش برای بازتعریف مفهوم حاکمیت ملی و کارکرد دولتها در قالب «حاکمیت به مثابه مسئولیت» و طرح یک چارچوب مفهومی جدید برای واکنش به موقع و قاطع به اعمال خشونتبار، به سرعت توانست در مباحث بینالمللی جایگاه خاصی یابد. اما به تدریج و همزمان با وقوع بحرانهای جدید انسانی بویژه آنچه که در لیبی و سوریه رخ داد، آشکار شد که این نظریه علاوه بر ابهامات و پیچیدگیهای مفهومی، در مرحله اجرا نیز با چالشهای فراوانی روبهرو است که ابهام در اجماع کشورها نسبت به تبدیل این نظریه به یک قاعده بینالمللی، اختلاف نسبت به دامنه مصادیق تحت شمول و توجیه مداخله در کشورهای تحت پوشش مسئولیت حمایت مهمترین آنها محسوب میشوند. در این نوشتار ضمن بررسی ابعاد استناد به نظریه مسئولیت حمایت در لیبی و سوریه، چالشهای مذکور تبیین و در پایان استدلال میشود که نظر به ضعفهای این نظریه در حوزههای نظری و عملی، ترسیم یک چشمانداز روشن برای موفقیت آن در آینده دشوار خواهد بود.
خلاصه ماشینی:
اما به تدریج و همزمان با وقوع بحرانهای جدید انسانی بویژه آنچه که در لیبی و سوریه رخ داد، آشکار شد که این نظریه علاوه بر ابهامات و پیچیدگیهای مفهومی، در مرحله اجرا نیز با چالشهای فراوانی روبهرو است که ابهام در اجماع کشورها نسبت به تبدیل این نظریه به یک قاعده بینالمللی، اختلاف نسبت به دامنه مصادیق تحت شمول و توجیه مداخله در کشورهای تحت پوشش مسئولیت حمایت مهمترین آنها محسوب میشوند.
در واقع اگرچه مسئولیت حمایت پارادیم جدیدی از روابط بینالملل را عرضه میکند که در کنار تأثیرگذاری بر روابط میان دولتها و همچنین روابط میان هر دولت با شهروندان فاجعهدیده خود (وکیل، 1390: 422)، بر وجود خطمشی برای دولتها، سازمانهای غیردولتی و سازمانهای منطقهای به هنگام ارزیابی مداخلات گذشته و آینده نیز تمرکز کرده است (Fiott, 2008: 6)، اما آنگونه که از شواهد بر میآید، همچنان تردیدهای فراوانی راجع به ماهیت این نظریه به عنوان یک قاعده بینالمللی وجود دارد.
2 استفاده از این عبارت در بحث مسئولیت حمایت، نقطه آغازی برای طرح مباحث فراوان پیرامون مصادیق تحت شمول این نظریه در مجمع عمومی و شورای امنیت و همچنین در میان حقوقدانان بینالمللی Letter from Ambassador Bolton on the Responsibility to Protect, 2005: available at http://www.
- Evans, Gareth, (25-28March 2009), “The Responsibility to Protect in Environmental Emergencies”, Proceedings of the Annual Meeting (American Society of International Law), Vol. 103, available at: http://www.