چکیده:
دوره نوجوانی بهعنوان مرحلهای که طی آن، فرد از دوران عدم مسئولیت کیفری ایام طفولیت فاصله گرفته است و البته هنوز نیز آماده و محیا برای پذیرش مسئولیت تام کیفری ایام بزرگسالی نیست، بسیار مهم و از منظر حقوقی چالشبرانگیز است. ملاک و مبانی مسئولیت کیفری در فقه و حقوق رسیدن فرد به سن بلوغ شرعی و سن بلوغ شرعی نیز به معنای رسیدن فرد (دختر و پسر) به سن خاصی است که در شرع و قوانین مقرر شده است، البته علاوه بر این موارد نکاتی مانند قوای عاقله و درک موضوع جرم نیز در ایجاد مسئولیت کیفری نوجوان موثر خواهد بود. بههرروی رویکردهای مختلفی در خصوص مسئولیت کیفری نوجوانان و میزان آن در فقه و حقوق مطرح است که بر اساس آن، ملاک و مبنای مسئولیت در فتاوی فقهی و نصوص قانونی نظیر سن، بلوغ و ... به چالش کشیده شده است و یا بر آن تاکید شده است. گفتمان جرمشناسی، عرفی بودن آمادگی پذیرش مسئولیت، قوه ادراک علاوه بر سن بلوغ و همچنین تفکیک دقیق طفل از نوجوان و مبانی آن و صغیر ممیز از غیر ممیز و سایر مفاهیم مرتبط نیز با برخوردهای متفاوتی روبرو است. تلاش داریم تا موارد اختلافی در خصوص مسئولیت کیفری نوجوان را بر اساس موازین فقهی و حقوقی و توجه به تغییرات صورت گرفته در قانون مجازات اسلامی 1392 مورد مطالعه و بررسی قرار دهیم. یافتههای تحقیق نشان میدهد که درصورتیکه شرایط مسئولیت مانند عقل و اختیار و قصد در نوجوان وجود داشته باشد میتوان نوجوان را به مجازات محکوم کرد، همچنین دریافتیم که سن مسئولیت کیفری در دختران و پسران بهواسطه بلوغ است و بهتبع آن سن مسئولیت آنها یکسان نیست و سن ملاک مهمی در تبیین مسئولیت کیفری نوجوانان دارد، هرچند که با توجه به مقتضیات مکانی و زمانی و تکیهبر اجتهاد پویای فقه شیعه میتوان تغییرات متناسبی را که بخشی از آن با قوانین جدید محقق شده است، در خصوص مسئولیت کیفری نوجوانان متصور بود.
خلاصه ماشینی:
یافتههای تحقیق نشان میدهد که درصورتیکه شرایط مسئولیت مانند عقل و اختیار و قصد در نوجوان وجود داشته باشد میتوان نوجوان را به مجازات محکوم کرد، همچنین دریافتیم که سن مسئولیت کیفری در دختران و پسران بهواسطه بلوغ است و بهتبع آن سن مسئولیت آنها یکسان نیست و سن ملاک مهمی در تبیین مسئولیت کیفری نوجوانان دارد، هرچند که با توجه به مقتضیات مکانی و زمانی و تکیهبر اجتهاد پویای فقه شیعه میتوان تغییرات متناسبی را که بخشی از آن با قوانین جدید محقق شده است، در خصوص مسئولیت کیفری نوجوانان متصور بود.
به موجب ماده 91 قانون مجازات اسلامی، علاوه بر شبهه در درک حرمت و ماهیت جرم که میتواند در خصوص جرایم حدی و تعزیری، نوجوان را از مسئولیت کیفری برهاند، موضوع دیگری تحت عنوان شبهه در عقل و یا شبهه در رشد و کمال عقل بیان شده است.
در این خصوص ملاک و مبانی مختلفی در فقه و حقوق ارائه گردیده است بر اساس آنها میتوان مسئولیت کیفری را بر نوجوان محرز دانست، از جمله مهمترین این ملاکها عبارت است از رسیدن فرد به سن بلوغ، بدین معنا که در فقه و حقوق ملاک سن بلوغ، معیاری است برای اینکه فردی مسئولیت کیفری داشته و یا نداشته باشد، البته بر این امر انتقادات بسیاری وارد است و اهمیت دادن به قوای درکی و عقلانی در درک مسئولیت کیفری ملاک دیگری است که باید به آن توجه شود زیرا بلوغ ممکن است حسب مناطق جغرافیایی و ویژگیهای فردی متفاوت باشد و لذا ثبات چندانی ندارد و نمیتوان آن را تنها ملاک معرفی نمود، اما به هر حال رویه قضایی آن را پذیرفته است.