چکیده:
خراسان بزرگ و ادبیات فارسی پیوندی ناگسستنی با یکدیگر دارند. هرجا از ادبیات، شاعران، نویسندگان و آثار ادبی بزرگ، سخن باشد، بیشک نام شهری از خراسان نیز با آن همراه میشود. این قلمرو پهناور به دلیل ویژگیهای طبیعی و موقعیتهای خود بستر مناسبی برای رشد و شکوفایی و تکامل آثار و انواع ادبی بوده است. حماسه یکی از انواع ادبی است که زاییده و بالیده خراسان است و طوس مهد این نوع ادبی کهنسال بوده است. شیراز نیز شهری است که نامش با غزل همراه شده است و غزل فارسی با وجود شاعران بزرگی چون سعدی و حافظ در این شهر به اوج و اعتلا رسیده است. خراسان و شیراز در میان دیگر مناطق ادبی ایران بهترین مناطق برای تکوین و اعتلای حماسه و غزل بوده است. پژوهش حاضر به استناد قرآن کریم و نهج البلاغه و مبتنی بر نظرات دانشمندانی چون ابن سینا، ابن خلدون، مونتسکیو و ... به شناخت تاثیرات محیط طبیعی خراسان و شیراز در تکوین حماسه و اعتلای غزل پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
شيراز نيز شهري است که نامش با غزل همراه شده است و غـزل فارسـي بـا وجود شاعران بزرگي چون سعدي و حافظ در اين شـهر بـه اوج و اعـتلا رسـيده اسـت .
با توجه به ويژگيهاي موجود در حماسه ها، محيط طبيعي خراسان نسبت بـه ساير نقاط ادبي ايران مناسب ترين بستر براي تکوين اين نوع ادبي بوده است .
يکي از دلايل پيدايش نوع ادبي حماسه در خراسان به دليل شرايط و محيط طبيعـي خراسان بوده است که اين شرايط و محيط بر روحيه و خلق و خوي مردم آنجـا و تمايـل آن ها به سرودن اشـعار حماسـي اثرگـذار بـوده اسـت .
ابن خلدون - به عنوان کسي که اعتقاد بر تأثير آب و هوا بر انسان دارد- بر اين نظر است که افراد در محيط معتدل به اقتضاي هواي آن اقليم معتدل «از لحاظ خلقـت و خـوي و سيرت در حد اعتدال ميباشند و به کليه شرايط طبيعي براي ايجـاد تمـدن و عمـران از قبيل اقتصاد و مسکن و هنر و دانـش و فرمـانروايي و کشـورداري اختصـاص يافتـه انـد و اعمال ايشان بر صفت اعتدال بوده است »(ابـن خلـدون ،١٣٦٢: ١٥٤) و سـاکنان منـاطق معتدل کامل ترند و از انحراف و کج روي دورند(همان : ١٥١).
اين پژوهش به دنبال بيان تأثير محيط طبيعي در پيدايش و تکامل حماسه و غزل در خراسان و شيراز بوده است .