چکیده:
مقاله حاضر درصدد تحلیل ماهیت ایرادهای ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی بر مبنای تقسیمبندی دفاعیات به شکلی و ماهوی است. هرچند ایرادهای مطرحشده در ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی را عموماً دفاع شکلی محسوب مینمایند، ولی تأمل بیشتر نشان میدهد که نمیتوان ماهیت یکسانی برای تمامی ایرادهای مذکور قائل بود. دسته عمدهای از ایرادها هرچند قاعده شکلی محسوب شده و دفاع در برابر آنها دفاع شکلی است، ولی گاه اعمال و اجرای این ایرادها مستلزم بهکارگیری قواعد ماهوی و ورود به وقایع و امور موضوعی دعوا است که این مسأله تأثیری در ماهیت آنها از حیث شکلی بودن ندارد. برخی از ایرادها نیز اگرچه ذاتاً جزء قواعد ماهوی محسوب میشوند، ولی چون در قانون شکلی به خدمت گرفته شده و مقدمه اجرای قوانین شکلی هستند، دفاع در برابر آنها نیز دفاع شکلی خواهد بود. اما تعدادی از ایرادها هم، ماهیتاً جزء قواعد ماهوی هستند و اصولاً دفاع در برابر آنها را باید دفاع ماهوی به حساب آورد؛ هر چند که در قانون آیین دادرسی مدنی با آنها همانند سایر ایرادها برخورد شده است.
خلاصه ماشینی:
قـواعـد ذاتاً ماهوی که زمینه و مـقدمـه ای برای اجـرای قواعـد شکلی هستند این دسته که مصادیق آن هم زیاد نیست ، شامل قواعدی اسـت کـه ذاتـاً مـاهوی محسوب می شوند، ولی چون اعمال و اجرای قواعد شکلی موکول به وجود و به کارگیری 167 آنها است ، ناگزیر در قانون شکلی هم مطرح و به خدمت گرفته شده اند.
شکی نیست که برای اقامه دعوا و دفاع و یا هر اقدام دیگری در جریان دادرسی، اصولاً سمت و اهلیت لازم است ، ولـی ایـن امـور از حیث ذات و ماهیت ، قواعد ماهوی هستند که مفهوم و مصادیق و شرایط آنها در قـوانین ماهوی از جمله قانون مدنی مورد طرح و شرح قرار می گیرند.
اما آیا میتوان گفت دفـاع عدم اهلیت یا محرز نبودن سمت دفاع مـاهوی اسـت ؟ بـر مبنـای ضـابطه ای کـه بـرای تشخیص قاعده شکلی از ماهوی در حوزه دادرسی ارائه شده است و در دسته سوم ذیـلاً به آن خواهیـم پرداخت ، باید بپذیریم کـه دفـاع در برابـر ایـن امـور هـم دفـاع شـکلی محسوب می شود.
٢. تحلیل ماهیت ایرادها بر مبنای دسته بندی مذکور در پرتو معیارهای مطرح شده در خصوص تفاوت دفاع ماهوی و شکلی و بر مبنای دسته بندی سه گانه قواعد موجود در قانون آیین دادرسی مدنی، مصادیق ماده ٨٤ این قانون با تأکید بیشتر بر دسته سوم، به شرح زیر مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد.