چکیده:
مسجد به عنوان اولین نهاد آموزشی در جهان اسلام، همواره نقشی مهم و اساسی در پیشبرد علم و دانش به عهده داشته است. یکی از کارکردهای مهم مساجد در تمدن اسلامی، کارکرد علمی-آموزشی آن است، که هدایتگر و آغازگر بسیاری از جنبش های علمی در جامعه اسلامی بوده است. با ورود حضرت رسولصلی الله علیه و آله به مدینه در پی نیاز مسلمانان به یادگیری مبانی دینی، مسجد النبی مامنی برای آموزش و تعلیم مسلمانان گشت و به تدریج در طول سده های بعد، این نقش پر رنگ تر گردید. با گسترش مساجد جامع و آموزشی، بسیاری از علوم تخصصی در حوزه های مختلف علمی در این نهاد آموزشی محل تدریس قرار گرفت. وجود کرسی های دانش اندوزی و آزاداندیشی در کنار نگاه بدون تبعیض به علم و متعلمان و توجه ویژه به شیوه های علمی تدریس متناسب با ذوق و توانایی دانش پژوهان از شاخصه های مهم مورد توجه در این نهاد علمی بود. نویسنده در این مقاله بر آن است تا با استفاده از داده های کتابخانه ای، به بیان خط سیر حرکت علمی مساجد و هم چنین چگونگی و کیفیت روش های تدریس در آن نهاد علمی پرداخته تا بدان وسیله اندکی از نقش اعتلا بخش نهاد علمی مسجد، در حرکت علمی تمدن اسلامی آشکار گردد.
خلاصه ماشینی:
آنچنان که تاریخ علم در تمدن اسلامی اذعان دارد، علم آموزی از همان ابتدای شکلگیری حکومت اسلامی در مدینه و حتی قبلتر از آن مورد توجه ویژه حضرت رسول صلی الله علیه و آله بوده است و بر همین اساس، ایشان برای نخستین بار موفق به پیریزی اولین نهاد آموزشی در مدینه گردیدند.
3. سیر تکوین و گسترش مساجد آموزشی در اسلام آموزش اسلامی با دعوت حضرت رسول صلی الله علیه و آله ، نخستین مربی و معلم مسلمانان و از مسجد بهعنوان اولین نهاد علمی- آموزشی در اسلام آغاز گردید.
مسجدالنبی در مدینه همانگونه که در مباحث قبلی اشاره گردید، اولین نهاد آموزشی در تاریخ اسلام، مسجد النبی بوده است که در سال ورود حضرت رسول صلی الله علیه و آله به مدینه بنا گردید این بنا که در آغاز بسیار ساده و بیپیرایه بود، محلی شد برای اقامهی نماز به امامت حضرت رسول صلی الله علیه و آله و تعلیم و تعلم احکام دین و آیات قرآن توسط آن حضرت و برخی از اصحاب ایشان.
بعدها با توسعهی تمدن اسلامی و ارتباط آن با فرهنگهای سرزمینهای مفتوحه، موضوعات جدید علمی راه خود را به حوزههای درسی مساجد باز نمودند و بدین ترتیب در اواخر سده چهارم هجری بهطور مثال در جامع الازهر علاوه بر تدریس علوم دینی، کلاسهای فلسفه و نجوم نیز برگزار میگردید ( مکی السباعی، 1373: 5).