چکیده:
جغرافیای تاریخی یکی از حوزه های مشترک بین دو علم تاریخ و جغرافیا است که در پژوهش های میدانی اهمیت بسیار بسزایی دارد. پژوهش حاضر به شیوه اسنادی و میدانی، در پی بررسی و تحلیل جغرافیای تاریخی منطقه دشمن زیاری است. دشمن زیاری یکی از مناطق شهرستان نورآباد ممسنی در سر حدات شمال غربی استان فارس در منطقه ای کوهستانی واقع شده است که با وجود فاصله نزدیکی که به کلان شهر شیراز دارد، هم چنان بکر و ناشناخته باقی مانده است. یافته های پژوهش حاضر حاکی از آن است، این منطقه سابقا تیرمردان نام داشته، که علاوه بر ناحیه کنونی دشمن زیاری بخش هایی از مناطق جاوید، تنگ بوان و حتی قلعه سفید را شامل می شده است که در حمله افغان ها به فارس در سال 1339 ه.ق. روستاهایش در آتش سوختند و مردمش پراکنده شدند. اواخر دوره صفویه طایفه دشمن زیاری به همراه دیگر طوایف ممسنی به این منطقه مهاجرت کردند و بعد از سکونت، نام خود را بر این منطقه گذاشتند.
خلاصه ماشینی:
یافتههای پژوهش حاضر حاکی از آن است، این منطقه سابقا تیرمردان نام داشته، که علاوه بر ناحیه کنونی دشمن زیاری بخشهایی از مناطق جاوید، تنگ بوان و حتی قلعه سفید را شامل میشده است که در حمله افغانها به فارس در سال 1339 ه.
مرزهای جغرافیای دشمنزیاری یا همان تیرمردان قدیم بسیار گستردهتر از مرزهای کنونی بوده است و شامل شعب بوان، بخشی از دشت شاهان جاوید، قلعه سفید و بخشی از سپیدان میشده است، اما در طی ادوار مختلف تاریخ، این مرزها تغییر پیدا کرده است و هر قسمتی از آن به طایفه دیگر تعلق گرفت.
مسئله اصلی ما در این پژوهش این است که جغرافیای تاریخی منطقه دشمنزیاری در گذر زمان از منظر جغرافیدانان چگونه بوده است؟ همچنین، در خصوص پیشینه تحقیق تا کنون پژوهشی بر جغرافیای تاریخی منطقه دشمن زیاری انجام نشده است و تنها مطالبی در منابع جغرافیایی دست اول همچون فارسنامه ابن بلخی، معجم البلدان حموی، نزهه القلوب مستوفی و تواریخ محلی استان فارس، همچون فارسنامه ناصری و آثار العجم فرصت شیرازی، اطلاعات اندک و مختصری آمده است.
مسیر سوم از طرف بخش مرکزی شهرستان ممسنی است این مسیر با عبور از تنگ بوان رویایی که به نقل از جغرافیدنان مسلمان یکی از چهار بهشت گمشده جهان اسلام است، وارد خاک دشمن زیاری میشود.
حسینی فسایی در فارسنامه ناصری، که تقسیمات ثبت شده در آن مرزهای جغرافیایی عهد صفوی به بعد است، روستاها، کوهها و رودهای منطقه دشمنزیاری را اینگونه بیان میکند: «تمام این ناحیه مشتمل است بر شانزده قریه خرآب و آباد: پل مورد، 4 فرسخ میانه جنوب و مشرق فهلیان است.