تاثیر رقابت تجاری فاطمیان و عباسیان بر گرایش عشایر قفص جنوب کرمان به اسماعیلیه فاطمی مقاله

با استقرار خلافت فاطمیان در297ه.ق در افریقیه، رهبران نهضت فاطمی با تشکیل «سازمان دعوت» به گسترش نفوذ خود در سرزمین های اسلامی پرداختند. یکی از کانون های مورد توجه داعیان فاطمی، مناطق کوهستانی قفص جنوب کرمان، مقر عشایر قفص، بود که به اسماعیلیه ی فاطمی گرایش یافتند. هدف این پژوهش، بررسی تاثیر رقابت تجاری فاطمیان و عباسیان بر گرایش زودهنگام عشایر قفص به اسماعیلیه ی فاطمی می باشد و با روش تحلیلی تاریخی، به بررسی این موضوع می پردازد. دستاوردهای پژوهش نشان می دهد که فاطمیان در رقابت تجاری با عباسیان و با هدف تضعیف قدرت عباسیان، سعی در جا به جایی مسیر تجارت از خلیج فارس به دریای سرخ نمودند و برای نیل به مقصود، اختلالاتی را در شبکه ی راه های تجاری جنوب ایران ایجاد کردند. فاطمیان با دعوت عشایر قفص به اسماعیلیه ی فاطمی، از آنان به عنوان تامین کننده ی سیاست های خود سود بردند و با ناامنی در مسیر کاروان های حوزه ی سواحل جنوب به مناطق داخلی ایران، موفق به تغییر مسیر تجارت از خلیج فارس به دریای سرخ شدند.

به نظر می رسد در این دوره ، شـیعیان منطقـة مذکور به علت قائل بودن به برتری علی بن ابی طالب (ع ) و ارادت به وی از نوع شـیعه مفضـله (تفضیلیه ) بوده باشند٥ و به علت گرایش آنها به خلفای فاطمی در قرون بعد، شـاید بتـوان ایـن احتمال را داد که داعیان آغازین اسماعیلی از همان سده های نخستین اسلامی از نارضـایتی هـای منطقه ای بهره برداری کرده و بـر مبنـای روش طراحـی شـده ، دعـوت اسـماعیلیه را در میـان توده های بی سواد و چادرنشین قفص با گرایش شیعی گسترش دادند. بدانیم ،٢ در حدود همین سال ها ابن حوقل ، جغرافیدان مسلمان که برخی پژوهشـگران وی را از اسماعیلیان پیروی خلفای فاطمی ٣ و برخی وی را مبلغ سیاسی می دانند،٤ دربارة عشایر قفص جنوب کرمان گزارش جالب توجهی ارائه کرده که کمتر مورد توجه اسماعیلیه شناسان قرار گرفته است . دوم ، در بـین تمـام نواحی واقع در جزیرة خراسان ، صرفا عشایر قفص جنوب کرمان به اسماعیلیة نسـخة فـاطمی گرایش یافتند و آنها جزو اولین گروه هایی بودند که این تغییر را پذیرفتند، در صـورتی کـه در حوالی این سال ها سایر نواحی جزیرة خراسان هنوز به فاطمیان گرایش نیافته و قائل به ظهـور قائم بودند؛ و سوم اینکه گرایش قبایل قفص جنوب کرمان به فاطمیـان قبـل از انتقـال مرکـز حکومت آنان از مغرب به قاهره بوده است . بـه همـین منظور، قبایل شیعی قفص جنوب کرمان را که جزو نیروهای مخالف ساختار قـدرت عباسـی نیز بودند، به عنوان تأمین کنندة منافع خود شناخت و با تبلیغات در بین آنها که به احتمال زیاد توسط داعی ابویعقوب سجستانی صورت گرفت ، مردمان این منطقه را به عنوان اولین ناحیه در جزیرة خراسان به سوی خود جلب نمود.