چکیده:
تکوین و تحوّل قدرت صفویان تا حد زیادی با جغرافیای آناتولی عجین شده است. همزمان با نخستین فعالیتهای صفویان برای کسب قدرت، عمده تلاشهای آنها در منطقه مرزی آناتولی متمرکز بود؛ از سوی دیگر عثمانیها هم از زمان اواسط دوره بایزید دوم، تلاشهای زیادی برای تسلط بر این مناطق می‌کردند. پس با تکاپوی جدّی صفویان برای قدرت‌گیری از زمان شاه اسماعیل و نگاه ویژه به آناتولی، طبیعی بود که عثمانیها نیز، تلاش زیادی برای مقابله با صفویان و زیاده‌خواهی‌های آنان در این مناطق داشته باشند، حاصل این اقدامات و تلاش‌ها در دوران سلیم اول منجر به نبرد چالدران (920 ق/1514م) گردید. بر همین اساس، سوال اصلی نوشتار حاضر این است که عوامل و پیامدهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نبرد چالدران در بین ایران و عثمانی از دیدگاه مورّخان و محققان ترک عثمانی چه بوده است؟ دستاورد تحقیق حاکی از این است که توسعهطلبی شاه اسماعیل در دیاربکر با توسل به حربه عقیدتی (تشیع) باعث شد سلطان سلیم برای حفظ سلطنت خود با توسل به شیخ‌الاسلام‌های عثمانی و پایگاه مذهبی محکم، نبرد چالدران در مرزهای غربی ایران را طراحی نمود، برای اینکه در صورت موفقیت بر راه اصلی تجارت جهانی از شرق به غرب تسلط مییافت، ولی به اهداف اصلی خود دست نیافت.
The evolution of the power of the Safavids was largely ingrained in Anatolia's geography. Concurrent with the Safavids' first activities for gaining power، the majoriy of their efforts focused on the Anatolian border region، where، on the other hand، the Ottomans، from the middle of the Bayezid II period، were struggling hard to dominate. Therefore، with the serious attempt of the Safavids to gain more power since the time of King Isma'il and a special consideration for Anatolia، it was natural that the Ottomans strived to confront the Safavids and their avarice to regin these areas، resulting in the efforts during Selim I، which led to the Battle of Chaldiran (920 AH / 1514 AD). Accordingly، the main question of this paper is what were the political، social، and cultural، factors and consequences of the Battle of Chaldiran between Iran and the Ottoman from the perspective of the Ottoman Turkic historians and scholars? The research findings indicate that the expansionism of Shah Isma'il in Diyarbakir resorting to theocracy (Shi'ism) led Sultan Salim to plan the Battle of Chaldiran on the western Iranian border to preserve his own monarchy by having recourse to Ottoman Sheikh al-Islam and a strong religious base. His success would bring him domination over the world trade's thorougfare from the East to the West، but he failed to acheive his main goals.
خلاصه ماشینی:
بر همین اساس ، سؤال اصلی نوشتار حاضر این است که عوامل و پیامدهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نبرد چالدران در بین ایران و عثمانی از دیدگاه مورخان و محققان ترک عثمانی چه بوده است ؟ دستاورد تحقیق حاکی از این است که توسعه طلبی شاه اسماعیل در دیاربکر با توسل به حربه عقیدتی (تشیع ) باعث شد سلطان سلیم برای حفظ سلطنت خود با توسل به شیخ الاسلام های عثمانی و پایگاه مذهبی محکم ، نبرد چالدران در مرزهای غربی ایران را طراحی نمود، برای اینکه در صورت موفقیت بر راه اصلی تجارت جهانی از شرق به غرب تسلط مییافت ، ولی به اهداف اصلی خود دست نیافت .
برخلاف گزارش های منابع ایرانی، مانند حسن بیگ روملو که شرایط نامساعد زندگانی اجتماعی و سیاسی ساکنان آناتولی را از زمینه های بروز نبرد چالدران دانسته اند (روملو، ١٣٨٤: ١٦٨)، برخی از مورخان و محققان ترک، سیاست مذهبی شاه اسماعیل را باعث افزایش دشمنی همسایگان سنی مذهب ایران ذکر کرده اند (اوزون چارشلی، ١٣٧٩: ٢٩٢) و یا نقش ترکان آناتولی که در تأسیس دولت صفوی بیشترین تأثیر داشته اند از زمینه های بروز تنش در مرزهای ایران و عثمانی دانسته اند (سومر فاروق ، ١٣٧١: ٤٤) و برخی دیگر از مورخان ترک، سستی و ضعف بایزید دوم را عامل شروع ناآرامی و بحران در مرزهای ایران و عثمانی دانسته اند.
(
, 
, 
)
