شاخصه‌های ارزیابی خردورزی همسر در سیمای ملکه‌ی سبا مقاله

در روایات معصومان علیهم السّلام، بر ازدواج با زن عاقل تاکید و از ازدواج با زن کم‌خرد نهی شده؛ اما معیار و ملاکی برای تشخیص زن خردمند بیان نشده است. در این نوشتار با هدف پی‌بردن به شاخصه‌های خردورزی زن، سیره رفتاری و گفتاری ملکه سبا (که داستان وی در سوره نمل آمده) بازخوانی شده است. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات کیفی است که با روش توصیفی - تحلیلی به نگارش درآمده است. نویسنده به نه معیار خردگرایی زن از دیدگاه قرآن کریم دست ‌یافته که عبارتند از: ادب و احترام به مقدسات، دوری از استبداد و مشورت با دیگران، دوری از فساد و نزاع و پایمال‌کردن عزت‌نفس دیگران، هدیه‌دادن، بازخوردگیری و تحلیل رفتار دیگران، رعایت تدبیر در پاسخگویی، توبه به درگاه خدا و جبران خطاهای گذشته، توسّل به اولیای الهی در راه تقرّب به خدا و ایمان قلبی از روی بصیرت. ویژگی‌های یادشده می‌تواند به‌منزله معیارهایی مهم در همسرگزینی در نظر گرفته شود.

اختصاص ندارد و مرد عاقل نیز می‌تواند از این ابزار ارزشمند برای حفظ و افزایش مهر و محبت میان زوجین استفاده کند؛ اما بدان دليل ‌که نگارنده در این مقاله صرفاً در پی یافتن شاخصه‌های زن عاقل از دیدگاه قرآن کریم است، بررسی توصیه‌های اخلاقی به مرد را به مجالی دیگر وامی‌گذارد. زن عاقل هم در زندگی فردی و هم در زندگی اجتماعی خویش برای تقرّب به خدا و عبور از موانع و مشکلات از توسّل و تقرّب به انسان کامل بهره می‌جويد و با استعانت از آن‌ها راه عبودیت و بندگی و مسیر انسانیت و کمال را برای خود هموار می‌کند و به فرزندان خود نیز این راه ارزشمند را آموزش می‌دهد. در اين جمله، به‌اصطلاح، «تعلیق حکم بر وصف» انجام ‌شده است و حکم جمله یعنی «اسلمت» بر وصف «رب العالمین» معلّق شده و این تعلیق بنا بر قاعدۀ «تعلیق الحکم علی الوصف مشعر بالعلیة»، علت‌بودن وصف را می‌رساند؛ به‌بیان‌دیگر، بلقیس می‌گوید: «من به الله ایمان آوردم؛ زیرا او پروردگار جهانیان است». سؤال اساسی این است که بایدها و نبایدهای اخلاقی در بهره‌گیری از تنبیه و تشویق در امر فرزندپروری از ديدگاه اسلام چیست. زانگ (2011: 589) معتقد است همان‌گونه‌که برای ادارۀ جامعه راه‌های مختلفی وجود دارد، برای مدیریت فعالیت‌های فرزندان و تربيت آن‌ها نیز روش‌های گوناگونی وجود دارد که باید بهترین روش به‌‌کار گرفته شود. در فرزندپروری نیز اصل تشویق و تنبیه به‌طور مسلّم پذیرفته شده است. در گزاره‌های دینی، افزون بر توصیه به این روش تربیتی (شریف الرضی، 1414ق: 430 و 431)، به ضوابط و چارچوب‌های کاربردی آن نیز اشاره شده است.