چکیده:
این پژوهش در صدد است تا روابط اجتماعی به مثابه سرمایه اجتماعی را در نهج البلاغه مورد بررسی قرار دهد. با استناد به خطبهها، نامهها وکلمات قصار حضرت علی(ع) روابط اجتماعی در سطوح خرد و کلان به روش تحلیل محتوای کیفی مضمونی، در کلام امام بررسی شده است. در سطح خرد، رابطه خانواده، خویشاوندان، همسایهها و دوستان که مفهوم سرمایه اجتماعی درونگروهی است و در سطح کلان، روابط مسلمانان با یکدیگر و روابط زمامدار اسلامی با مسلمانان در جامعه اسلامی که به اعتماد فراگیر در سطح عمودی بین زمامدار و مردم و سطح افقی بین مردم با یکدیگر منتهی میشود، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. روابط این سطح در کلام امام علی (ع) با لحاظ همبستگی و همگرایی انسانها بر اساس تفاهم و همزیستی مسالمتآمیز، روابط گسترده انسانها را با یکدیگر مطرح میکند که به تثبیت و تقویت سرمایه اجتماعی برونگروهی منجر میشود. حضرت با عنایت به اصل ایمان و حقطلبی در برقراری روابط اجتماعی، به روابط گرم، پیوسته و صمیمی تاکید دارد که به دور از منفعتطلبی و سودجوییهای ابزاری و مادی به سرمایه اجتماعی گسترده منجر میشود که دستاوردهای آن شامل همه مومنان در جامعه اسلامی و همه انسانها در جامعه بشری میگردد. بر اساس یافتههای این بررسی، کلام و رهنمودهای امام خود سرمایه جاودانی است که از حیث گفتاری و کرداری میتواند تعیینکنندهای مهم برای حفظ و تقویت سرمایه اجتماعی باشد.
This paper explores social relationships as social capital in Nahj al-Balaghah. We have resorted to the Imam Alis sermons, letters and short sayings to investigate macro and micro social relationships based on qualitative conceptual content analysis. In its micro level, we analyze relationships among family members, relatives, neighbors, and friends, which constitute intra-group social capital concept.On the other hand, in a macro level, we review Muslims inter-relationship and the relationship of Muslim authority to Muslims in an Islamic society that leads to a comprehensive vertical trust between the authority and people as well as a horizontal trust among people themselves. The latter in the Imam Alis words brings about humans extended relationships with each other, which leads to establishing extra-group social capital. Regarding two principles of faith and right seeking in establishing social relations, he reiterates such warm, continuous, and intimate relationships that lead to a comprehensive social capital, whose achievements encompass all believers in the Islamic world and all humans in the world, devoid of instrumental and material jobbery. According to our findings in this study, words and guidelines of the Imam form an eternal capital, which can be decisive verbally and practically to preserve and strengthen the social capital.
خلاصه ماشینی:
پژوهش حاضر با استناد به سخنان امام علی7 در نهج البلاغه، روابط اجتماعی گرم و صمیمی در سطوح خرد و کلان را مورد بررسی قرار داده است.
در روابط عمودی که رابطه میان حاکمان و زمامداران با افراد جامعه مطرح است، هر چه روابط بر مبنای همکاری صادقانه و اعتماد متقابل شکل بگیرد، سرمایۀ اجتماعی قوی را موجب میگردد و خود سبب میشود تا مردم جامعه نیز در روابط افقی با یکدیگر همکاری کنند و با اعتمادکردن به هم پایههای سرمایه اجتماعی را تقویت کنند.
حضرت علی7 برای زمامداری و حاکم جامعۀ اسلامی اوصاف و وظایفی را بر میشمرد که اگر زمامدار تلاش کند خود را متصف به اوصاف مذکور کند و وظایف خود را در قبال جامعه و روابط و مناسبات خویش با مردم به خوبی انجام دهد، پیوندهای بین زمامدار و مردم به اعتماد طرفین منجر میگردد و موجب تقویت و افزایش سرمایه اجتماعی خواهد شد (نهج البلاغه، خطبۀ 3، 33، 92، 127، 136، 201، 216؛ نامۀ 25، 26، 27، 41، 46، 50، 53، 67، 69، 76، 79؛ حکمت 37، 73، 322، 328، 374، 437).
5. در آموزههای علوی در نهج البلاغه وجود روابط پیوسته، صمیمی و عاطفی است که دلهای مؤمنان و انسانها را به هم نزدیک میکند و تشکیل سرمایه اجتماعی درونگروهی و بینگروهی میدهد که بر اساس آن جامعۀ اسلامی نخست با یکپارچگی بین مسلمانان به اهداف دین اسلام در ایجاد و گسترش جامعۀ آرمانی و مطلوب خواهد رسید و در مرحلۀ بعد در تعامل سازنده و تفاهم منطقی با جامعۀ بشری به هدف والای دین در توجه به انسانیت و کرامت وی نایل خواهد گردید.