چکیده:
هرچند جهان اسلام همواره با دیالکتیک عوامل اتحادبخش و تفرقهافکن مواجه بوده است ولی هر بار عناصر اتحادبخش در سطح وسیعی بروز کردهاند، زمینه اتحاد فراهم شده است. این مقاله درصدد پاسخ به این پرسش است که اسلام از چه ظرفیتهای درونی جهت ایجاد و تقویت همبستگی برخوردار است. در این بین، حج بهعنوان عبادتی جهانشمول که هرساله مسلمانانی را از سرتاسر جهان در قالب برقراری مناسکی یکسان در زمان و مکانی واحد گردهم جمع میکند، مورد توجه قرار گرفته است تا ظرفیتهای آن در برقراری و تقویت همبستگی جهان اسلام بررسی شود. حج با تقویت هویت تمدنی و تمرکز بر دشمن مشترک، ظرفیت برقراری همگرایی سیاسی جهان اسلام را دارد. از طرف دیگر؛ تقویت هویت دینی و سرمایه اجتماعی در حج، زمینه همگرایی ارتباطی را تقویت میکند. جمعیبودن و ساختارشکنبودن مناسک حج، مناسکی وحدتبخش را ایجاد میکند. همچنین فضای اخلاقی و زمینههای تعامل اقتصادی در حج، برای همبستگی جهان اسلام، قابل تحلیل است.
Though Islamic World has constantly been prone to dialectic between unifying and divisive drives, whenever unifying elements have been manifested to a large extent, unity has been achieved. This paper is to find out what internal capacities Islam enjoys to implement such unity. Meanwhile, Hajj, as a universal worship that gathers a large number of Muslims from around the world to do the same ritual at the same space and time, has been in focus through which its capability in implementing unity in Islamic World is studied.
In terms of strengthening civilizational identity and concentrating on the common enemy, hajj could have the capacity of achieving political convergence in the Islamic World. Congregationality and anarchism of hajj ritual makes it a kind of unifying ritual. In addition, moral context and the possibility of economic interaction in hajj is to be studied for the sake of unity in the Islamic World.
خلاصه ماشینی:
به نظر میرسد ـ در این میان ـ حج بهعنوان عبادتی سیاسی ـ اجتماعی از مهمترین ظرفیتهای درونی جهان اسلام برای بیداری اسلامی است که با گردهمآوری نمایندگانی از سراسر جهان اسلام در قالب انجام مناسکی یکسان در زمان و مکان واحد، هویت دینی و تمدنی مسلمانان را تقویت میکند.
<H2>الف) شمول مفهومی و کارکردی حج</H2> کارکرد حج در تقویت همبستگی جهان اسلام مبتنی بر این نکته است حج عبادتی صرفا با ابعاد فقهی و اخلاقی نیست بلکه نوعی شمول مفهومی و کارکردی دارد که ابعاد سیاسی ـ اجتماعی را نیز در بر میگیرد.
بهعبارت دیگر، در حج، مسلمانان در فضای تمدنی و تاریخی اسلام قرار میگیرند تا به این نکته مهم توجه کنند که همگی فراتر از فرهنگهای ملی و بومی، هویتی تمدنی دارند که نقطه مشترک و سبب اتصال و یکیشدن آنها در عرصه بینالملل میشود و باید برای اعتلا و احتزاز آن تلاش کنند.
به این معنا که نیروهایی که به دنبال ایجاد وحدت و یکپارچگیاند، باید ابتدا عناصر اتحادبخش یعنی فراسنتهای پنهان<FootNote No="5" Text=" منظور از فراسنتهای پنهان، عوامل و مؤلفههای بنیادین هویت دینی و تمدنی اسلامی است که در بین همه مسلمانان مشترک است.
به این ترتیب حج عرصه فرهنگی و اجتماعی را نیز برای تقویت وحدت جهان اسلام مهیا میکند و تقویت ارتباطات بین مسلمانان را زمینه همگرایی فرهنگی قرار میدهد.
سطح هویتی و هدف: حج عبادتی فراملی و فرامرزی است که در مهد تمدن و تاریخ اسلامی انجام میشود و از این جهت توجه مسلمانان را به این نکته جلب میکند که آنها فراتر از همه هویتهای فرهنگی، ملی و حتی مذهبی و فرقهای، در یک هویت دینی فرادینی مشترکند و از تاریخ و تمدن یکسانی برخوردارند.