چکیده:
صحیفه سجادیّه، با وجود آن که دارای متنی طولانی است، هیچ گونه اختلال و تناقضی در آن
راه ندارد و برخوردار از نظم و تالیفی بدیع همراه با فصاحت و بلاغت عالی و به دور از پراکندگی
ساختاری و محتوایی است. این کتاب در حوزه لفظ و معنی، تاثیرهایی فراوان از متون روایی پیشین
پذیرفته است، چنان که می توان گفت کلام پیشوایان معصوم (ع) در پیش از امام سجاد (ع) هم در
لفظ و هم در معناء دستمایه سخن آن حضرت در بسیاری از دعاها بوده است.
بر این اساس باید گفت که صحیفه از نظر بینامتنی، کتابی بسیار مهم و شاخص است. دو نوع
بینامتنی آشکار - تعمّدی و بینامتنی ضمنی که در تقسیم بندی ژرار ژنت مطرح شده، وجه بارز
اثرپذیری در این کتاب شریف است. در این مقاله، همین امر که سخنان امام سجاد (ع) از جهت
متن و معنا و شیوه گفتمان؛ متاثر از سخنان شیعه (ع) در پیش از خود می باشد، بررسی گردیده
است.
و نیز از آن جا که قرآن و معارف و آموزههای رهایی بخش آن سرچشمه و آبشخور نخستین
دعاهای امام سجّاد (ع) و دیگر معصومان (ع) میباشد، پیشد رآمدی در بررسی میزان تاثیر صحیفه
از کلام وحیانی خداوند در گسترههای لفظ و معنا و با شیوههای گوناگون پیش از پرداختن به بحث
اصلی آورده شده است.
خلاصه ماشینی:
1- اهداف پژوهش دو هدف مهم میتوان برای این پژوهش برشمرد: 1- هدف اول شناسایی نخستین سرچشمۀ اثرپذیری صحیفۀ سجادیه در دو گسترۀ لفظ و معنا است؛ 2- دومین هدف ـ که بیش ترین بخش این پژوهش بر پایۀ آن استوار گشته ـ اثبات این نکته است که امام سجاد (ع) در آفرینش شاهکار عرفانی خود با رویکردهای ادبی و هنری برجستهاش، اثرهای فراوان از متون روایی پیشین گرفته است و این احادیث سرمایۀ اصلی و بنیادی بسیاری از دعاهای حضرت بوده است؛ 3- سومین هدف پیگیری چگونگی و شیوۀ این تأثیر بر اساس مطالعات نوین ادبی و اصل بینامتنیت و به ویژه نظریۀ ژرار ژنت- Gerar Genette میباشد.
2- پرسشهای پژوهش 1- آیا همۀ این متن طولانی مستقل و بی پیشینه به وجود آمده است؟ 2- آیا صحیفۀ سجادیه پیش از تأثیر از سخنان ائمۀ اهل البیت (ع) از قرآن کریم اثر پذیرفته است؟ 3- آیا سخنان امام سجاد (ع) از حیث متن و معنا متأثر از سخنان معصومان (ع) پیش از خود قرار دارد؟ 3- فرضیههای پژوهش 1- صحیفۀ سجادیه در جایگاه یکی از مهمترین متون اسلامی و به عنوان برجستهترین و طولانیترین دعای شیعه، نخست از قرآن ـ به مثابه سرچشمه و آبشخور همۀ متون اسلامی ـ اثر پذیرفته است؛ 2- پس از قرآن، سخنان امامان معصوم (ع)، دومین منبع الهامبخش برای امام سجاد (ع) در آفرینش این متن اسلامی، ادبی و هنری به شمار میرود؛ 3- بر پایۀ مطالعات نوین بینامتنی ـ که از مباحث وابسته به دانش زبان شناسی است ـ و بر اساس نظریۀ ژرار ژنت، گونههای تأثیر صحیفۀ سجادیه از کلام گهربار پیشوایان معصوم، ثابت میگردد.