چکیده:
نظریه های بیلدونگ از پردامنهترین نظریه ها در اندیشه آلمانی است. یک تقریر از این نظریه از آن ویلهلم فون هومبلت است که می توان بازتاب آن را در ایده پردازی فلسفی او از دانشگاه هم مشاهده ¬کرد. به نظر میرسد این تقریر چارچوب انسان شناختی مشخصی دارد که در طراحی این ایده نقش بسزایی ایفا می کند. هدف اصلی این پژوهش در مرحله نخست، تبیین و شناساندن مولفههای اساسی این چارچوب و پسازآن نشان دادن ارتباط این مولفهها با ارکان ایده دانشگاه هومبلتی است. نتایج نشان میدهد که در اندیشه هومبلت، انسان بهعنوان یک غایت از ابتدا برآورده شده نیست و این برآوردگی در گرو عمل از روی اراده، هدفمند و بیپایان او خواهد بود. بایسته های این شدن، بیش از هر مورد دیگر، بسته به اصل آزادی، گسترش موقعیت ها، اوضاع و شرایط توانمندساز، در پرتو تعاملی فراگیر با جهان (= غیرانسان) است. همچنین دست یابی به شخصیتی متوازن و همگون غایتی است که این نظریه برای انسان تصویر میکند. افزون بر این موارد دستاورد بیلدونگ در زمینه اجتماعی عبارت است از بالا بردن فرهنگ عامه که ارمغان آن فرهیختگی برای همه جامعه خواهد بود. به همین نسبت نشان داده خواهد شد که ایده هومبلتی دانشگاه نیز دربرگیرنده چنین ویژگیهایی است. انتظار میرود دستاوردهای این پژوهش در افزایش بینش ما نسبت به بنیادهای نظری یکی از ایده های مشهور دانشگاه یعنی ایده هومبلتی که کمتر به آن توجه داشتهایم یاری رسان باشد.
خلاصه ماشینی:
هرچند از ایده هومبلتی همچنان بهعنوان ایدهای زنده سخن به میان آمده است، اما در منابع فارسی کمتر به لایههای نظری آن، ازجمله ارتباط آن با نظریه بیلدونگ، توجه شده است؛ بهعنوان نمونه، دایرهالمعارف آموزش عالی، تنها به بیان اهمیت اصولی چون پژوهش و استقلال این نهاد در نگاه هومبلت بسنده نموده است (قورچیان، آراسته و جعفری، 1383).
این در حالی است که از یکسو بیلدونگ را کلیدواژه فلسفه تربیت هومبلت میدانند (اوستلینگ<FootNote No="8" Text=" Östling"/>، 2018) و از سوی دیگر رویآوری او به ایده دانشگاه را برآمده از توجه همیشگی او به پرورش فرهنگی یا بیلدونگ معرفی میکنند (بکهورست<FootNote No="9" Text=" Bakhurst"/>، 2011؛ سفیدخوش، 1395).
اما لازم است توجه شود که بهرهگیری از این نظریه تنها در انحصار فیلسوفان نبوده و دامنه وسیعتری همچون متکلمان و زیباییشناسان را هم در بر داشته است (بروفورد<FootNote No="28" Text=" Bruford"/>، 1975)، همچنانکه نمود آن را میتوان در اندیشهورزی بسیاری چون هردر، شیلر، گوته، هومبلت و هگل و بسیاری از شخصیتهای معاصرتر یافت<FootNote No="29" Text=" هرچند باید دقت داشت این بهکارگیری همواره در طول هم یا بهصورت همافزا نبوده است، بلکه برعکس گاه نظر یک اندیشمند دراینباره در برابر معنای بهکاررفته در اندیشه دیگری باشد.
در اندیشه هومبلت، فراگیر و همگانی بودن - بیلدونگ عمومی<FootNote No="49" Text=" Allgemeine Bildung"/> - یکی دیگر از ویژگیهای این نظریه است؛ که بر اساس آن، بیلدونگ، از قید وابستگی به گروه یا طبقه خاص دور شده و فراهم کردن آن برای همه اقشار مورد تأکید قرار میگیرد.