چکیده:
مقاله حاضر با رویکرد سبک شناسی رایانشی- پیکرهای به بررسی توزیع فراوانی و درصدی انواع وجه در دیوان حافظ می پردازد و بر این فرضیه استوار است که می توان با استفاده از این متغیر بهجبنههایی از صدای دستوری و شیوة تعامل حافظ با زندگی و مردم دست یافت. مبانی نظری و کاربری این نوشتار تلفیقی از دستور نظاممند هلیدی و دستور سنّتی است. پیکرة زبانی آن شامل 5561 فعل است که بر اساس روش نمونهگیری سیستماتیک انتخاب شده و 19 متغیر وجه درآن تحلیل شده است. یافتههای این بررسی نشان میدهد که در دیوان حافظ وجه خبری با 3/57 بیشتر بسامد را دارا است که نشانگر سبک بیانگرایانه، روایت گرایانه و قطعی نگری حافظ است. از طرفی دیگر وجه امری با 15% کل دومین بسامد را دارا است که نشان دهندة صدای آمرانة دستوری است اگر چه 5% افعال آن به وجه توصیهای، درخواستی و پیشنهادی مربوط است. وجه احتمالی و تردیدی که نشانة نسبی نگری است کمتر از 1% کلّ را به خود اختصاص داده است و وجههای پرسشی 6% و شرطی 4% را تشکیل میدهد که نشان میدهد دیدگاه نسبی نگری و پرسشگری حافظ به نسبت قطعی نگری و بیانگری وی چندان بارز نیست اگرچه دیدگاه اگزیستا نسیالیستی وی به دنیا بیشتر مورد توجّه است.
خلاصه ماشینی:
برای مثال در این تحقیق، بررسی انواع وجه (7 نوع وجه) در غزلیّات حافظ نمونهای از متغیّرهای بالقوّه است که دستیابی به بسامد یا فراوانی در آنها به سادگی امکان پذیر است، امّا مشخّصههای بارز بیشتر شمّی بوده و فراوانی آن کمتر تعیین میگردد.
فرضیة تحقیق این است كه میتوان با انواع وجه به جنبههایی از صدای دستوری و مقوله وجهیّت در غزلیّات حافظ دست یافت.
فرضیّة این است که با بررسی بسامد انواع زمان میتوان به برخی مشخّصات سبکی، ساختاری و محتوایی حافظ مانند نوع بیانگری و زمان نگری دست یافت.
در این دستور تقسیمبندی وجه از نگرشی ساختارگرایانه برخوردار است و «فعل را به اعتبار كيفيّت بيان مفهوم آن كه خبري را برساند يا وقوع و حالت آن را با احتمال يا شرط يا جز آن همراه كند يا فرماني برساند يكي از سه وجه اخباري، التزامي يا امري به شمار ميآورند» (انوري و گيوي، 1377: 71).
حافظ از باد خزان در چمن دهر مرنج فکر معقول بفرما گل بی خار کجاست (همان: غزل 19) 16- وجه درخواستی: این وجه با خواهش، تقاضا و درخواست از مخاطب همراه است و معمولاً با فعل امر بیان میگردد.
وجوه پیشنهادی، توصیهای، درخواستی و نهی نیز در دستور سنّتی ذیل وجه امری قرار میگیرد که در این صورت وجه امری 876 فعل و معادل 1/15 درصد خواهد بود.
از این رو میتوان گفت در دیوان حافظ بیشتر تعداد به وجه خبری مربوط می شود و وجههای که بیانگر عدم قطعیّت است، مانند تردیدی و احتمالی کمتر از 1% را به خود اختصاص داده است.