تحلیل موسیقیایی غزل اجتماعی دورة مشروطه مقاله

غزل اجتماعی یکی از انواع غزل است که با وقوع انقلاب مشروطه در ایران رواج یافت. در این مقاله، ابتدا غزل اجتماعی تعریف گردیده و مختصری در مورد غزلیّات اجتماعی دورة مشروطه توضیح داده شده است. سپس، غزلیّات اجتماعی دورة مشروطه در لایة آوایی، تحت سه عنوان اصلی: موسیقی کناری (ردیف و قافیه)، موسیقی بیرونی(وزن) و موسیقی میانی(آرایه¬های لفظی) بررسی و تحلیل شده است. بیشتر غزلیّات اجتماعی دورة مشروطه، مردّف و ردیف¬ها بیشتر، پویا(فعلی) است. همچنین واژگانی مانند: آزادی، وطن، میهن، کارگر و انقلاب -که با توجّه به اوضاع سیاسی و اجتماعی دورة مشروطه وارد شعر و غزل شده- در جایگاه ردیف و قافیه آمده است. بیشتر غزلیّات اجتماعی دورة مشروطه با اوزان «متوسّط خفیف» و «متوسّط ثقیل» - که اوزانی جویباری، نرم و حزن¬آور است- سروده شده و بین این اوزان با درونمایه و محتوای غزل اجتماعی این دوره، هماهنگی و تناسب وجود دارد. همچنین آرایه¬های لفظی مانند: تکرار واژه و واج، جناس و سجع در این غزلیّات بکار رفته و موجب غنای موسیقی این غزلیّات شده است.

سپس، غزليّات اجتماعی دورة مشروطه در لایة آوایی، تحت سه عنوان اصلی: موسیقی کناری (ردیف و قافیه)، موسیقی بیرونی(وزن) و موسیقی میانی(آرایه‌های لفظی) بررسی و تحلیل شده است. همچنین واژگانی مانند: آزادی، وطن، میهن، کارگر و انقلاب -که با توجّه به اوضاع سیاسی و اجتماعی دورة مشروطه وارد شعر و غزل شده- در جایگاه ردیف و قافیه آمده است. بیشترِ غزليّات اجتماعی دورة مشروطه با اوزان «متوسّط خفیف» و «متوسّط ثقیل» - که اوزانی جویباری، نرم و حزن‌آور است- سروده شده و بین این اوزان با درونمایه و محتوای غزل اجتماعی این دوره، هماهنگی و تناسب وجود دارد. همچنین آمار غزليّات مردّف نشان می‌دهد که ردیف، نقش برجسته‌ و مهمّی در غزليّات اجتماعی عصر مشروطه دارد و شاعران دورة مشروطه به تاثیر ردیف در افزایش موسیقی شعر و اهمّيّت آن در انتقال مفاهیم اجتماعی، آگاهی کامل داشته‌اند. مثلاً شاعر با ردیف قرار دادن واژة «آزادی» و واژة «انقلاب» در غزليّات زیر، انتقال پیام اجتماعی را آسان نموده و موجب شده تا اندیشة اصلی او که همان آزادی و انقلاب است، آسان‌تر به مخاطب انتقال یابد و شعرش تاثیر بیشتری بر مخاطب داشته باشد: قسم بـه عزّت و قدر و مقـام آزادي؛ ؛ کـه روح بخش جهـان است نام آزادي (فرّخي یزدی، 1387: 58) نـای آزادی کند چون نی نـوای انقلاب؛ ؛ باز خـون سازد جهـان را نینوای انقلاب (همان: 58) کاربرد واژه‌های «ایران»، «میهن»، «ایرانی» و «وطن» نیز به عنوان ردیف در غزليّات شاعران دورة مشروطه، نشانة وطن‌دوستی و میهن‌پرستی شاعران این دوره است.