چکیده:
بیدل در آثار منظوم و منثور خود، هم از آراء و نظریات عرفانی سخن میگوید و هم تجربیات عرفانی و پایبندیهای خویش به آموزههای عرفان را نشان میدهد. در سطح زبان اشعار و نثرهای بیدل، چندین عامل تعقید وجود دارد. یکی از عوامل پیچیدگی زبان، وجود «ترکیبات خاص» است. در این مقاله به بررسی و تحلیل چگونگی تاثیر اندیشههای عرفانی بیدل در ساخت ترکیبات خاص پرداخته شده است. در بررسی هر مقوله عرفانی و ترکیبات، ابتدا اندیشههای عرفانی بیدل ذکر شده، سپس ترکیبات خاص ایجاد شده با هر اندیشه، بیان و تحلیل شده است. هدف مقاله این است که علت ایجاد بعضی از ترکیبات خاص روشن شده و از پیچیدگی زبان تا حدی کاسته شود. نتیجه پژوهش بیانگر این است که گروهی از ترکیبات خاص به صورت فشرده، موجز و مختصر دربردارنده عناصر محوری اندیشههای عرفانی بیدل هستند.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله به بررسی و تحلیل چگونگی تأثیر اندیشههای عرفانی بیدل در ساخت ترکیبات خاص پرداخته شده است.
نتیجۀ پژوهش بیانگر این است که گروهی از ترکیبات خاص به صورت فشرده، موجز و مختصر دربردارندۀ عناصر محوری اندیشههای عرفانی بیدل هستند.
1-1-2- ترکیبات خاص شفیعی کدکنی دربارۀ ساخت ترکیب در سبک هندی میگوید: «زبان فارسی در میان زبانهای جهان، به لحاظ امکان ساختن ترکیب، چنان که زبانشناسان میگویند در ردیف نیرومندترین و با استعدادترین زبانهاست ومسألۀ ساخت ترکیبات خاص یکی از مسائلی است که هر شاعری در هر دورهای در راه آن هر چقدر اندک، کوشش کرده است، اما شاعران فارسی زبان در قدرت ترکیبسازی یا در توجه به ترکیبسازی یکسان نیستند...
شفیعی کدکنی در کتاب «شاعر آینهها» ترکیبات خاص بیدل را از عوامل ابهامزای شعر او به حساب آورده و بدون اینکه به معنی این نوع ترکیبات بپردازد، به ذکر نمونههایی از آنها اکتفا کرده است.
. در این میان، برخی از ترکیبات بر اساس اندیشۀ عرفانی حیرت ساخته شدهاند؛ مانند: حیرتقفسم کو اثر عجز و رسایی مجبور ادب را چه وصال و چه جدایی (بیدل، 1389: ج 1/1287) حیرتقفس: یعنی در قفسِ حیرت؛ کسی که در قفس حیرت محبوس شده است؛ گرفتار حیرت.
(همان: ج1/1036)، تحیرورق: ورق در این ترکیب به معنی صفحۀ آینه و استعاره از چشم یا وجود و فکر شخص است؛ یعنی آن کس که چشم یا وجود او را حیرت فراگرفته است.
در واقع، بیدل بعضی از اندیشههای عرفانی خود را با ساخت ترکیب بیان کرده است.