چکیده:
در این پژوهش، کارکرد نشانهشناسی لایهای بهمثابۀ روش تحلیل متن در پی.اس.ای.های شبکۀ رادیویی سلامت مورد بررسی قرار میگیرد تا لایههای نشانهای موجود در این قالب مهم و نو برنامهسازی رادیو و سازوکار و ارتباط لایهها و رمزگان تشکیلدهندۀ آنها مشخص شود. در پژوهش پیشرو پنج پی.اس.ای. از مجموع ده پی.اس.ای. پخششده در نیمۀ اول سال 91 به روش نمونهگیری هدفمند به پیشنهاد مشاور شبکه که به یک پی.اس.ای. پیش نمونه نزدیکتر بودند، انتخاب شدند و لایههای نشانهای آنها براساس طرحی از فرزان سجودی و با توجه به رمزگان بکاررفته در آنها مورد بررسی قرار میگیرند؛ سپس لایههای نشانهای شکلگرفته براساس رمزگان زبانی و غیرزبانی آنها بررسی میشوند. رمزگان و نشانههای زبانی، غیرزبانی و همچنین عناصر پیرازبانی و روش رمزگشایی آنها در متون رادیویی تابعی از لایههای رسانه (شنیداری)، عنوان (شبکه، گروه و...)، پیام (موضوع، مضمون، پیام)، قالب (پی.اس.ای، برنامۀ تعاملی، مسابقه و جنگ، خبر و...)، نوع برنامه (زنده یا تولیدی)، مدتزمان ارائه (کوتاه یا بلند)، زمان پخش برنامه (صبحگاهی، ظهرگاهی و...) و مخاطب آن متن است. رمزگان غیرزبانی شامل موسیقی و افکت و عناصر پیرازبانی حول محور رمزگان زبانی انتخاب میشوند و رمزگان زبانی خود تابعی از زیرلایهای به نام پیام است که زیرمجموعۀ لایه موضوع است. رمزگان زبانی رمزگان گرداننده و لایۀ پیام، در این قالب برنامه، لایهگرداننده نامیده میشوند. موسیقی بهعنوان اصلیترین نشانه در عوامل غیرزبانی، در قالب آگهیهای خدمات عمومی بهندرت نقش تداعیگری دارد و عموماً بهعنوان موسیقی فاصله و جزء رنگآمیز صوتی کاربرد دارد.
خلاصه ماشینی:
حال مسئله این است که آیا این روش در تحلیل تمام متون هنری و رسانهای کارکرد دارد و اگرچنانکه سجودی در مقالهای با عنوان نشانهشناسی لایهای و ﮐﺎرﺑﺮد آن در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺘوﻦ ﻫﻨﺮی (1395) مطرح میکند، متون هنری درنتیجه ارتباط یا بازی لایهای، مفهوم دلالی خود را نو به نو و در تعامل با رمزگان و متون قبل بازمییابند، متون رادیویی در درون ﭼﻪ نظامهای رﻣﺰﮔﺎﻧﯽ، بینامتنی و درونمتنی ﯾﻌﻨﯽ بینا لایهای قرار میگیرند و روند ارتباط رمزگان و قواعد حاضر در متون رادیویی چگونه تغییر میکند و برنامهسازان بهعنوان خالقان این متون، در این روند چه نقشی دارند؟ به همین منظور پنج برنامه از سری برنامههای کوتاهمدت رادیو به نام آگهی خدمات عمومی ، در حوزه سلامت خانواده از شبکه سلامت، برای توصیف و تحلیل به روش هدفمند انتخاب شدهاند.
این پژوهش لایههای دخیل در دریافت و تفسیر پیام متون رادیویی با توجه به نوع رمزگان فیزیکی آنها بررسی میشود و چنین فرض شده که هر متن رادیویی از دو دسته رمزگان برای تشکیل لایههای مختلف استفاده میکند.
با نگاه به سیری که متن در روند ایجاد لایهها پیش گرفته، میفهمیم که سیر شروع از قلب سالم به قلب ازکارافتاده سیر منطقی است که در لایههای مختلف با نشانهگذاری صحیح صورت گرفته است؛ یعنی رمزگان غیرزبانی و بهخصوص افکت با تداعی دوبارۀ مفاهیم ایجادشده با رمزگان زبانی، در رابطهای سلسله مراتبی لایۀ موضوع کلان (سلامت) را نشاندار کردهاند.
مسئلۀ مهم در این متن آن است که رمزگان زبانی موضوع را تا سطح مضمون (تأثیر دعا در رفع بیماریهای روحی و جسمی پیش بردهاند و لایۀ پیام بهعنوان یکی از لایههای مهم در قالب برنامههای کوتاه رادیویی مغفول مانده است.