تحلیل جایگاه فرهنگ عامه ایرانی در غزلیات بیدل دهلوی مقاله

اشعار بیدل دهلوی به­عنوان یکی از شاعران طراز اول شعر فارسی ـ که خارج از مرزهای ­جغرافیایی ایران می­زیسته ـ دربرگیرنده تنوع فرهنگ عامه و به­ویژه، فرهنگ عامه ایرانی است. در پژوهش حاضر تلاش می­شود غزلیات وی از منظر تبلور فرهنگ عامه بررسی شود. از این رو، در وهله اول نشان داده شد که بیدل دهلوی با وجود آنکه شاعری غیر­ایرانی است، در بازتاب فرهنگ عامه در بطن اشعار خود، به انحای مختلف و به­صورت خودآگاه یا ناخودآگاه، به­شدت متاثر از فکر و فرهنگ ایرانی بوده است. در این پژوهش، سرچشمه­ها و خاستگاه­های برخی از سنن و اعتقادات عامیانه مستتر در شعر بیدل ـ که در فرهنگ­های هندی و ایرانی دارای بن­مایه­های مشترکی هستند ـ تحلیل و بررسی و مشخص شد که در این زمینه نیز نگاه اجتماعی و ادبی بیدل به­سمت پیشینه فرهنگی ایران است و شعر او رنگ و بوی ایرانی دارد

در اين پژوهش ، سرچشمه ها و خاستگاه هاي برخي از سنن و اعتقادات عاميانۀ مستتر در شعر بيدل ـ که در فرهنگ هاي هندي و ايراني داراي بن مايه هاي مشترکي هستند ـ تحليل و بررسي و مشخص شد که در اين زمينه نيز نگاه اجتماعي و ادبي بيدل به سمت پيشينۀ فرهنگي ايران است و شعر او رنگ و بوي ايراني دارد. براي مثال محمود رنجبر (١٣٩٢) در مقاله اي با عنوان «بررسي فولکلور در سبک هندي» به زاويه هايي از فرهنگ عامه در شعر بيدل ، ادامۀ شعر سبک هندي، اشاراتي جزئي داشته است که البته به هيچ وجه کافي نيست و يا حسن ذوالفقاري و طباطبايي (١٣٩٤) در مقاله اي با عنوان «کاربرد ضرب المثل هاي فارسي در غزليات بيدل دهلوي»، ضرب المثل هاي فارسي را که خود بخشي از فرهنگ عامه به - شمار ميآيند، بررسي کردند و از آنجا که ديگر شاخص هاي اصلي فرهنگ عامه موضوع پژوهش آنان نبوده ، آن را پي نگرفته اند. براي روشن شدن بيشتر بحث ، در ادامه به برخي از مؤلفه هاي فرهنگ عامۀ ايراني ـ که در شعر بيدل جايگاه ويژه اي پيدا کرده اند ـ ذيل باورهاي عاميانه و آداب و رسوم اجتماعي اشاره ميشود. دود کردن اسفند از ديگر شيوه هاي خنثا کردن اثرات چشم زخم که خاص فرهنگ ايراني است ، دود کردن اسفند با ريختن آن در آتش است ، در کتاب باورهاي عاميانۀ مردم ايران ، دربارة رسوخ اين باور در بين مردم مناطق مختلف ايران به تفصيل توضيح داده شده است (ذوالفقاري، ١٣٩٦: ١٠٢). در حقيقت ، آنچه در اين زمينه نيز به عنوان فرهنگ عامه در اشعار بيدل ديده ميشود، رنگ و بوي ايراني دارد و در برگيرندة باورها و سنت هاي کهن فرهنگي ايران است .