چکیده:
در عصر حاضر، مسائل و نیازهای نو پیدایی در جهان پیش آمده است که نسل حاضر را به لحاظ تعاملات فردی و اجتماعی متاثر از آثار سوء زیانبار خود ساخته است؛ بخصوص در دنیای صنعتی فعلی ،مقولهی خسارت و ضرر و اضرار ،گونه های متفاوتی به خود گرفته و اشکال و انواع گوناگونی را به وجود آورده است؛ بطوری که آرامش روحی و روانی، و همچنین امنیت اقتصادی و اعتباری افراد را مورد تهدید جدی قرار داده است. بی شک ظهور پدیدههای تازه، ایجاب میکند که راه حلهای متناسب، با در نظر گرفتن شرایط موجود، از منظر فقه اسلامی ارائه گردد. در این میان، پرداختن به بحث ضرر و ضرار و سببیت آن برای ضمان و حل مشکلات در تمامی عرصه ها ،نقش مهم و به سزایی خواهد داشت. هرچند در خصوص قاعده لاضرر، بحث های مفصلی صورت گرفته است؛ به طوری که حاصل آن، بیش از صد کتاب و مقاله میباشد؛ ولی قریب به اتفاق آنها مستندات قاعده را از روایات گرفتهاند. در این نوشتار برآنیم که قاعده«لا ضرر» را از منظر آیات الهی مورد بررسی قرار دهیم؛ زیرا چنانکه ملاحظه خواهد شد، صرف نظر از روایات قوی ومتقن، خود آیات الهی به تنهایی، دلالت قاعده را در تمامی زمینهها، بهطور مستدل و کاربردی، به اثبات میرساند.
خلاصه ماشینی:
(طبرسي ، ١٣٧٢ش ، ١٤٧، ٣) از اين آيه شريفه دو مطلب استفاده مي شود: مطلب اول : در بين فقها مطرح است که آيا نفي ضرر مربوط به انسان هاست يا شامل احکام هم مي شود؟ به تعبير ديگر قاعده لاضرر تنها مربوط به جامعه بشـري اسـت کـه انسان ها نبايد به هم ديگر ضرر و زيان برسانند و اگر اتفاق افتاد، عامل بايد جبران کند؟ يا اين که قاعده شامل احکام ضرري ، تشريع شده از جانب خدا هم مي شود؟ قريب به اتفاق ، قائل به عدم فرق شدند و فرمودند تفـاوتي بـين احکـام ضـرري نيست مانند وضو يا روزه براي مريضي که مضر است که از ناحيه خدا برداشـته شـده است .
مطلب دوم : هرچند اين قسمت از آيه شريفه ، مربوط به ضرر مـادي و همچنـين اضرار به هم ديگر نيست ، ولي با توجه به اطـلاق «غيـر اولـي الضـرر» و همچنـين اطلاق لفظي قاعده «لاضرر و لاضرار» که بيانگر کبـراي قضـيه (تمـامي ضـررها و زيان ها) هستند، مي توان به لحاظ حکم ، الغاء خصوصيت نمود؛ بدين معنـا کـه ضـرر منتفي است ؛ چه مالي باشد، چه غيرمالي ، و همچنين چه از جانب انسان ها نسبت بـه هم باشد يا حکم شارع نسبت به مکلفين .
اين آيه شريفه از ضرر زدن در موقع وصيت منع کرده است ؛ يعني نبايد وصـيتي کنند که به حال ورثه مضر باشد.