چکیده:
در رابطه با کیفیت حمل ذاتیات بر ذات و بر یکدیگر سه نظریه مطرح است. مشهور حمل جنس و فصل بر نوع و بر یکدیگر را حمل شایع صناعی دانستهاند. لیکن به اعتقاد علامه طباطبایی جنس همان نوع مبهم و فصل همان نوع محصل است و نوع ماهیتی تامه است فارغ از ابهام و تحصل. از اینرو ایشان بر خلاف مشهور حمل جنس و فصل بر نوع را اولی ذاتی میداند، اگرچه حمل جنس و فصل بر یکدیگر را شایع صناعی قلمداد نموده است. اما آیتالله جوادی آملی یک گام جلوتر از علامه طباطبایی نه تنها حمل جنس و فصل بر نوع را که حمل آن دو بر یکدیگر را اولی ذاتی معرفی کرده است. به اعتقاد ایشان هر حملی که در مدار مفهوم باشد، حمل اولی ذاتی است و حمل این سه مفهوم بر یکدیگر از این قبیل است. در این مقاله ضمن تبیین هر سه دیدگاه، به نقد و بررسی آنها پرداخته و در نهایت به این نتیجه دست یافتهایم که نظریه مشهور صحیح است.
خلاصه ماشینی:
در‌اصطلاح منطق حمل اولی ذاتی اتحاد بین مفهوم موضوع و محمول است و تغایر موضوع و محمول در این حمل اعتباری است و حمل شایع صناعی که غالب حمل‌های متعارف از آن قبیل است اتحاد بین وجود موضوع و محمول است، ولی تغایر آنها مفهومی است (ملاصدرا بی‌تا: 128؛ ملاصدرا 1981: ج 1، 293، ج 3، 351؛ ملاصدرا 1360: 28؛ سبزواری 1360: 426؛ سبزواری 1369-1379: ج 2، 392؛ خمینی 1385: ج 1، 89؛ جوادی آملی 1389: ج 4، 184).
بر این اساس، به‌اعتقاد همۀ صاحب‌نظران، حمل ذات بر ذات مثل «انسان انسان است» و حد بر محدود مثل «انسان حیوان ناطق است» از نوع حمل اولی ذاتی است (ملاصدرا 1363 الف: 39؛ سبزواری 1369-1379: ج 1، 130-131؛ سبزواری 1360: 426؛ مظفر 1388: 83)، ولی در این‌که حمل ذاتیات یعنی جنس و فصل به‌تنهایی بر ذات چه نوعی است اختلاف وجود دارد.
مثلاً اگر گفته می‌شود «انسان حیوان است» یا «انسان ناطق است» این حمل چگونه حملی است؟ شایع صناعی یا اولی ذاتی؟ همین‌طور در این‌که حمل ذاتیات بر یکدیگر یعنی حمل جنس و فصل بر هم چه نوع حملی است نیز اختلاف است.
بر این اساس، اگر حتی یک مفهوم ذاتی و جزء ماهیت دیگر هم بود حملش اولی ذاتی است؛ چون یک نحو اتحاد در مفهوم است، حتی اگر در جزء مفهوم باشد، نه در تمام آن؛ چون آن‌چه مهم است این است که محمول از ذات موضوع برآمده باشد و جنس و فصل نسبت به نوع این‌گونه‌اند.
(
, 
, 
)
