چکیده:
یکی از جنبههای مغفول مانده در سیرۀ پیامبر اکرم، توجه ایشان به شعر و ادبیات کودک است. به گواهی تاریخ، نه تنها شعرهای کودکانهای که عموما در اوزان محرّک و مهیِّج سروده میشده، در زمان کودکی پیامبر برای ایشان خوانده میشده، بلکه شخص پیامبر نیز پارهای از اشعار کودکانه را برای کودکانی مانند امام حسن و امام حسین میخواندهاند و گاه نیز در باب برخی از اشعار کودکانه اظهار نظر میکردهاند. ما در این مقاله میکوشیم با بررسی متون حدیثی و تاریخی، شعرهای کودکانهای را که در سیرۀ پیامبر اکرم مورد توجه واقع شده، استخراج، بررسی و تحلیل کنیم. در ضمن این بحث نشان دادهایم که ساختار برخی از این اشعار، به احتمال با ساختار شعرهایی که گوسانهای ایرانی در دوران پیش از اسلام میخواندهاند مشابهتهایی دارد و احتمال تاثیرپذیری برخی شعرهای کودکانۀ عرب، از ساختارهای پیش از اسلامی شعر فارسی وجود دارد. همچنین در پایان مقاله با ذکر دو نمونه، تاثیرگذاری و قدرت شعر کودک در تمدن اسلامی را نشان دادهایم.
خلاصه ماشینی:
نگارنده در اين نوشتار در پي آن نيست که کهن ترين نمونه هاي ادبيات کودک در تمدن اسلامي را بيابد، بلکه ميکوشد به بررسي اشعار کودکانه اي بپردازد که يا براي پيامبر اکرم خوانده ميشده و يا بر زبان ايشان جاري شده است .
اين نوع شعر که نمونه هاي ديگر آن در کتب اسلامي بسيار به چشم ميخورد (براي نمونه رک : بغدادي، ١٩٨٥: ٣٤٥- ٣٥٠؛ جاحظ ، ١٤٢٤، ٢: ٤١١؛ ابن عبدربه ، ١٤٠٤، ٤: ٢٢) و عموما براي ترقيص يا رقصاندن کودکان از آن استفاده ميشده است ، به احتمال با «سه خشتي»هاي ايراني مرتبط است .
ک: سپاهي لائين ، ١٣٧٦؛ ٢٠١٢ ,celil,sakkam) به احتمال زياد اشعار کودکانه ي سه مصرعي مقفايي که بعدها در ميان اعراب براي ترقيص کودکان متداول شده است ، از همين نمونه هاي اوليه ي «سه خشتي»ها- که تا متوني مانند گاثاهاي زردشتي امتداد دارد- متاثر شده است ، زيرا ميدانيم که در سنت شعر عرب ، اشعار سه مصرعي مقفا سابقه دار نيست و از سوي ديگر در مورد همه ي اين اشعار به طور صريح قيد شده که براي ترقيص يا تزفين (رقصاندن ) خوانده ميشده و لذا با موسيقي ارتباطي نزديک داشته است يا دست کم از لحاظ وزني، چنان موزون بوده که کودکان را به پايکوبي واميداشته است و اين خود ميتواند دليل ديگري باشد بر انتساب اين اشعار به سنت گوساني.
اين اشعار عموما دربردارنده ي مفاهيمي مانند دعا و طلب خير و نيکي براي کودک است ، اما اشعاري که جنب ه ي شعر-بازي دارد نيز در آن ها به چشم ميخورد.