چکیده:
انسان، همواره امید داشته تا روزی، خود را به جایگاه حقیقی وعده داده در قرآن برساند. بدین منظور در میان تمام راهها، هنر و زیبایی را برگزید. در پیمودن این مسیر برای هنرمند مسلمان «قرآن» و «سنت» راهنما بودند. او به آرمانی یگانه یعنی روح آموزههای قرآنی، بیان وحدت الهی و وجوه الهی انسان وفادار بود. این نوشتار در پی پاسخ به پرسشهای ذیل است: هنر اسلامی و اصول زیبایی شناسی حاکم بر آن به چه میزان از قرآن و سنت تاثیر پذیرفته است؟ منبع الهام هنرمند در زیباآفرینی را کجا باید جستجو کرد؟ در واقع این نوشتار در صدد هستی شناسی هنر قدسی اسلامی با استعانت از قرآن و سنت است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در هنر اسلامی آن کسی که در جایگاه صورتگر ازلی قرار دارد، حضرت ذات مطلق الهی میباشد. در هنر اسلامی قرآن و سنت سرچشمه کشف رموز موجود در اشیاء و صور آن شناخته شدند. به باور نویسنده زیبایی و هنر در هنر اسلامی و نزد هنرمند مسلمان، به عنوان حاصل ذوق و زیبایی او، منبع الهام وی از متن حاکم بر این زیبایی یعنی قرآن و سنت پیامبرa و ائمهb حاصل شده است. دیگر اینکه تصویر و صناعت اسلامی برآمده از نگاه زیباشناختی الهام گرفته از این دو متن روحانی ( قرآن و احادیث نبوی و امامان) میباشد.
خلاصه ماشینی:
به باور نویسنده زیبایی و هنر در هنر اسلامی و نزد هنرمند مسلمان، به عنوان حاصل ذوق و زیبایی او، منبع الهام وی از متن حاکم بر این زیبایی یعنی قرآن و سنت پیامبر( و ائمه( حاصل شده است.
از یک سو مضامین قرآنی (که مملو از اشارات به زیبایی و جمال الهی، زیباییهای آفریده الهی و امکاناتی که خداوند در خلق زیبایی به انسان بخشیده است) منشاء بیان هنری قرار گرفتند و از سوی دیگر هنر نیز به سهم خود در تقویت و گسترش جایگاه قرآن مؤثر بود.
مفهومشناسی الف) معرفتشناسی هنر مراد از معرفتشناسی علم معرفت شناسی نیست و رویکرد نیست، بلکه منظور شیوه فهم و دریافت هنر و زیبایی بر مبنایی معرفتی است و تعریف خود را نیز اینگونه مشخص میکنیم: در رابطه با مبانی حکمی و فلسفی هنر اسلامی ، این نکته را باید متذکر شد که آنچه را که در ذات هنر اسلامی نهفته است، «شهود عقلی» نامیدهاند و عقل را قوهای دانستهاند که از تعقل و استدلال بس فراگیرتر و متضمن شهود حقیقتهای ازلی و جاودانه است.
قرآن به مانند لوح محفوظ و منبع ازلی همه معارف بشری معرفی میشود و البته همان طور که فریتیوف شوان میگوید درک نقش مهمی که این آیات قرآنی و الهی، این عبارات عالی و والا مرتبه، در زندگی هر مسلمان ایفا میکنند، کار سادهای است: «این آیات صرفاً جملاتی برای انتقال اندیشه نیستند، بلکه به نوعی جان دارند، قدرت دارند، تعویذند» (نصر، هنر و معنویت اسلامی، 1389: 28).