چکیده:
تیموریان به شهر و شهرنشینی توجّه و علاقه نشان دادند. در زمان آنها برخی از شهرها، مانند یزد، شیراز، هرات و سمرقند آباد، شکوفا و پررونق شدند. از این رو مطالعهی شهر و شهرنشینی و نقش تیموریان در تحوّل آن اهمّیت مییابد. این نوشتار میکوشد، ضمن پاسخ دادن به این پرسش که کدام عوامل زمینهساز آبادانی یزد در دورهی تیموری شد؟ بهصورت نمونهوار تصویری از شهر و شهرنشینی در دورهی تیموریان ارائه نماید. دیدگاه حکّام و کارگزاران تیموری نسبت به شهر را مشخّص کند و اهمّیت نقش بزرگان شهری در زمینهی رونق بخشیدن به شهرها را بیان نماید. نوع مطالعه در این پژوهش تاریخی و روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است. شیوهی گردآوری اطلاعات کتابخانهای و اسنادی است. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که توجّه و علاقهی فرمانروایان و عمّال حکومتی به عمران و آبادانی شهرها، به علاوهی توجّه اعیان، اشراف و بزرگان شهری به این موضوع در کنار وجود سرمایه و رونق اقتصادی موجود در محلّ از عوامل اصلی رونق گرفتن شهر و شهرنشینی در دورهی تیموریان بوده است.
خلاصه ماشینی:
تیموریان چه دیدگاهی نسبت به شهر و شهرنشینی داشتند؟ شهر در دوره ی تیموری، چه کارکردها و مشخصه های کالبدی داشت ؟ این نوشتار تلاش دارد با مشخص نمودن علل عمران و آبادانی شهر یزد، تصویری موردی از شهر و شهرنشینی در دوره ی حکمرانی تیموریان ارائه نماید؛ نگاه فرمانروایان و حکام تیموری را نسبت به ساختار شهر مشخص نماید و اهمیت نقش بزرگان شهری را در زمینه ی رونق بخشیدن به شهرها بیان نماید.
توجه فرمانروایان تیموری به شهر، شهرنشینی و رونق و آبادانی شهرها در کنار کوشش های عمرانی کارگزاران آنها و نیز علاقه و فعالیت بزرگان محلی یزد برای آباد کردن شهر خود، موجب شد تا روزگاری درخشان در حیات تاریخی شهر یزد پدید آید.
کاتب یزدی نیز در مقالت ششم و هشتم کتاب خود به اقدامات عمرانی حکمرانان مظفری و بزرگان شهری برای رونق دادن به شهر یزد اشاره دارد (کاتب یزدی، ١٣٨٦: ٧٨-٨٢ و ١٠٥-١٣٥).
امیرچقماق در سال ٨٣١ هجری ساخت وسازهای وسیعی در قلعۀ شهر که به فرمان امیر تیمور ساخته شده بود انجام داد و دیوان خانه ای در آن احداث نمود (کاتب یزدی، ١٣٨٦: ٩١؛ مستوفی بافقی، ١٣٤٢: ١٧٤/١).
علاوه بر بیبی فاطمه ، همسر امیرچقماق که در بسیاری از ساخت وسازهای امیرچقماق مشارکت داشت ، فرزندان او، امیر شمس الدین محمد میرک و امیر الیاس ، با احداث چند باغ و عمارت ؛ کوشش های امیرچقماق در آبادانی شهر یزد را استمرار بخشیدند (کاتب یزدی، ١٣٨٦: ٩١؛ مستوفی بافقی، ١٣٤٢: .