چکیده:
خانه حریمی مقدس و محور اصلی یکپارچگی خانواده است. همچنین مامن و ماوای اصلی
خانواده به شمار می رود. در گذشته علاوه بر کارکرد فضای زیستی، حفظ حریم خصوصی خانواده
از کارکردهای اصلی خانه های سنتی ایرانی به شمار می رفت. بر این اساس، همه اجزای خانه های
سنتی ایرانی، فلسفه و تعریف روشن و معینی داشت که ناظر بر ملاحظات اخلاقی ، مذهبی و
فرهنگی بود و اهل خانه را ازدیده و شنیده شدن مصون می ساخت.
برای نگارش این مقاله از روش توصیفی و تحلیلی و به صورت کتابخانه ای استفاده شده است.
یافته های این جستار نشان می دهد انگیزه معماری سنتی ، بیان و انعکاس مفاهیم فرهنگی و باورهای
دینی مردم و تحت تاثیر قراردادن رفتار مردم توسط این عناصر بوده است و توجه به مضمون از
اهمیت متعالی برخوردار بوده تا جایی که کالبد، مفهوم و محتوای مسکن سنتی را هماهنگ با
ویژ گی های فطری انسان شکل می بخشیده است تا اهل خانه به آرامش قلبی برسند . مشخصه این
نوع معماری پدیده درونگرایی بود که به دلایل فرهنگی و اقلیمی و توجه به باطن و درون در
خانه های سنتی مورد تاکید قرار می گرفت. این شکل خانه ها، حریم و محرمیت را برای اعضای
خانواده ایجاد می کردند. برای ظهور چنین معنایی لازم بود عرصه های محرمیت به صورت
سلسله مراتب در خانه ها مورد توجه قرار گیرند. از این رو، تمام قسمت های خانه بر این فر
استوار می گردید. حریم ورودی، هشتی، دالان، حیاط بیرونی، اتاق مهمان، حیاط درونی و اتاق ها به
صورتی طراحی می شدند که اصل حریم ومحرمیت حفظ گردد.
خلاصه ماشینی:
معماري در بافـت هـاي سـنتي ايران حاوي نکات ارزشمند و مطلوب از ارزش هاي معنوي ايراني ـ اسلامي بـه منظـور حفظ و تقويت حريم و حرمت خانه و خانواده است .
از ويژگي هاي طـرح انـدروني و بيرونـي خانـه کـه از پشـتيباني آمـوزه هـاي دينـي برخوردار است ، موارد زير را ميتوان برشمرد: ١) برخورداري خانواده ها از آسايش و آرامش و راحتي بيشتر؛ وقتي مهمـان نـامحرم وارد خانه ميشود، در همان بيروني اسکان مييابد و پذيرايي ميشـود و هـيچ ارتبـاطي با اندروني پيدا نميکند، در اين صورت هم مهمان راحـت اسـت و هـم صـاحب خانـه .
(سلطان زاده ، ١٣٧١: ١١) ١٢٢ در خانه هاي ايراني اغلب بـه منظـور رعايـت ايـن حـريم هـاي ورودي، از دو الگـو استفاده ميشده است : الگوي تداخل قلمرو در فضـاي واحـد و الگـوي مجـزا سـاختن مکان آنها.
براي مثال در ساختار فضايي ورودي خانـه هـا همـان طـور کـه اشاره شد، به دليل ارتبـاط افـراد غريبـه و نـامحرم رعايـت محرميـت بصـري، رعايـت محرميت صوتي و رعايت محرميت رفتاري لازم است و اين مسـئله در معمـاري سـنتي ايران با وجود فضاهايي مانند هشتي و راهرو به خوبي رعايت شده است .
يـک راه بـه بالاخانه يا اتاق مهمان (که روي سردر کوچه قرار داشت که به آن «فروار» ميگفتنـد (پيرنيـا، حريم و محرميت در خانه هاي سنتي ايران ١٢٩ ١٣٧١: ١٠٢).
٨. اتاق وجود اتاق هاي مختلف براي حفظ محرميت از نکات مهمي اسـت کـه در معمـاري سنتي به آن توجه شده است .