چکیده:
عرفان اسلامی دربردارنده زیباترین گهرهای ادب فارسی است که بیگمان سبب تعالی جایگاه
هنراسلامی ایرانی گردیده است. در این میان، عطار از شاعران عارفی است که در ادبیات عرفانی
صاحب سبک است و اسرارنامه او در پی افشای اسرار عرفانی برای مخاطبان است. اما شناخت این اثر
ارزشمند - که به باور اکثر ادبپژوهان، در شکل گیری شخصیت و باورهای عرفانی شاعر بزرگی چون
مولانا نقش بسزایی داشته است - بدون آشنایی با اصطلاحات و واژگان عرفانی این منظومه، کاری
بس دشوار و گاه غیرممکن است؛ لذا نگارنده در این نوشتار با شرح برخی از اصطلاحات عرفانی
اسرارنامه )آغازین با الف، ب( سعی دارد کلیدی برای شناخت و فهم آثار دیگر این شاعر عارف و
شاعران هم عصر او را فراهم آورد. واژگان عرفانی اثر گاه در فرای معنای لفظی، پشتوانهی عمیق و
غنی عرفان اسلامی- ایرانی را به همراه دارند که نگارنده با درک این مهم، سعی در رازگشایی این
اصطلاحات ارزشمند دارد.
خلاصه ماشینی:
اما شناخت این اثر ارزشمند - که به باور اکثر ادب پژوهان ، در شکل گیری شخصیت و باورهای عرفانی شاعر بزرگی چون مولانا نقش بسزایی داشته است - بدون آشنایی با اصطلاحات و واژگان عرفانی این منظومه ، کاری بس دشوار و گاه غیرممکن است ؛ لذا نگارنده در این نوشتار با شرح برخی از اصطلاحات عرفانی اسرارنامه (آغازین با الف ، ب ) سعی دارد کلیدی برای شناخت و فهم آثار دیگر این شاعر عارف و شاعران هم عصر او را فراهم آورد.
(بقلی شیرازی ، ١٣٦٠: ٥٣٦) آیینه اگر روشن کنی آیینه دل دری بگشایدت در سینه دل (ص ١٠٩) در اصطلاح صوفیه انسان را از جهت مظهریت ذات و صفات اسماء آیینه گویند و این معنی در انسان کامل که مظهریت تامه دارد اظهر است (شبستری ، ١٣٧٢: ٥٤-٥٣) و نمیدانی که آن آیینه چیست ، و آن دریا کدام است ، آن دریا عالم غیب است و آن آیینه دل انسان کامل است (نسفی ، ١٣٤١: ٢٣٨).
بقا و فنا اگر فانی شود زان رسته گردد بقایی در فنا پیوسته گردد (ص ١٢٢) فنا در نزد صوفیان عبارت از فراموش کردن آنچه ماسوی الله و مستغرق شدن در مشاهده صفات الوهیت است و عبارت از سقوط اوصاف مذموم است و مرحله بقا نهایت حالات مردان خدا و مقصد اقصی و هدف اعلای صوفیان صفاست و آخرین حدی است که صوفی باید به آن برسد و همه کوشش ها و کشش های سالک در طی مجاهدات بیزینهارش برای رسیدن به این مرحله است (گوهرین ، ١٣٦٧، ج ٢: ٣١٨).