چکیده:
روایتها و گزارشهای گوناگونی دربارة اصحاب خاصِ امام سجاد(ع) در منابع حدیثی و رجالی امامیان نقل شده است. برخی برپایة این گزارشها جایگاه و مقامات خاصی برای این گروه از اصحاب در تاریخ حدیث امامیه لحاظ کردهاند. پرسشِ مطرح این است که بهواقع چه میزان از این گزارشها با واقعیتهای تاریخی همراه است و اینکه آیا در صورت راستیآزمایی با دیگر گزارههای معرفتی میتوان این ویژگیهای متمایزکنندة خاص را اثبات کرد؟ براساس گزارشهای موجود، به نظر میرسد میتوان در تطابقِ تاریخی و درستی این گزارشها تردید کرد چراکه دادههای تاریخی با محتوای این گزارشها همراهی آشکاری ندارد. از این رو با مطالعة کتابخانهای و استناد به منابع گوناگون سنی و شیعی به بررسی تعاملات این دسته از اصحاب با امام سجاد(ع) و جایگاه حدیثی آنان در مجامع روایی امامیه پرداخته شده و نشان داده شده است که این طیف از اخبار نمیتواند بهتنهایی دلیلی بر وثاقت و جایگاه منحصربهفرد آنان در تاریخ اندیشة امامیه قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
ک : شـیخ صـدوق ، ١٤٠٥: ٣١٩-٣٢٠؛ طوسـی ، ١٣٦٤: ٥٠/٩) و سعید بن جبیر (ابن شهر آشوب ، ١٣٧٦: ٢٧٨/٣) از جمله اصـحاب امـام سـجاد(ع ) هسـتند که پاره ای از روایات این امام را از طریق ابوخالد نقل کرده اند.
ِ جبیر بن مطعم / محمد بن جبیر بن مطعم / حکیم بن جبیر جبیر بن مطعم بن عـدی بـن نوفـل بـن عبـدمناف یکـی دیگـر از اصـحاب خـاص ، حـواری (فتـال نیشابوری ، بی تا: ٢٨٢-٢٨٣) و از شخصیت هایی نام برده شده است که در کنار یحیی بن ام الطویـل و ابوخالد کابلی ، بعد از عاشورا بر راه اهل بیت باقی ماند و امام سجاد(ع ) را همراهی کرد ( طوسی ، ١٤٠٤: ٣٣٨/١).
این قول با توجه به گزارشـی کـه کشی بیان می کند و سن محمد بن جبیر بن مطعم موجه به نظر می رسد و احتمالا در گـزارش هـایی که اصحاب یا حواری امام سجاد(ع ) را مطرح می کنـد نـام «محمـد» از نسـخه اصـلی بـه هـر علتـی افتادگی پیدا کرده است ولی مشکل این جاسـت کـه هـیچ گزارشـی مبنـی بـر ایـن کـه وی بـا امـام سجاد(ع ) ارتباطی داشته در اختیار نیست ؛ حتی هیچ روایت هم از ایشان و دیگر ائمـه نخسـتین هـم نقل نکرده است .
(علامـه حلـی ، ١٤١٧: ٣٧٩؛ ابـن داود، ١٣٩٢: ٢٥١) که قائل به امامت محمد بن حنفیه بوده است (طوسی ، ١٤٠٤: ٣٠٨/١؛ ابن داود، ١٣٩٢: ٢٥١) عامر بن واثله هم چنین از اصحاب امام سجاد(ع ) نام برده شده اسـت (طوسـی ، ١٤١٥: ١١٨٩).