چکیده:
یکی از رویدادهای قابل تأمل و جریانساز تاریخ معاصر، مهاجرت میرزای شیرازی به سامرا (1291- 1312 ق) و اقامت ایشان در این شهر بود. یافته های این پژوهش، نشان میدهد که عواملی نظیر فضای منجمد فکری حاکم بر شهر نجف و دوریگزینی حوزه آموزشی آن از سیاست، عمران و آبادانی شهر سامرا، اندیشه تقریبگرایی شیعه و سنی در شهر با توجه به بافت اجتماعی عمدتاً سنی آن، دغدغه ایجاد یک ظرفیت آموزشی جدید و توجه نگاهها به مهدویت، به مهاجرت میرزای شیرازی به این شهر انجامید. پیامدهای غالب این مهاجرت، تأسیس مکتب آموزشی و فقهی سامرا و تبدیل آن به نقطه ثقل مرجعیت جهان اسلام، اهتمام به امر تصنیف بر اساس نیازمحوری، به صحنه آمدن فقه در امور سیاسی، روشنگری افکار و باورپذیر نمودن غلبه بر تابوی استبداد، شکلگیری اولین حکومت مشروطه مشروعه در لارستان فارس، استعمارستیزی و پرورش شمار انبوهی از علما و دانشآموختگان مبارز و مخالف خوان در جهان اسلام بود.
خلاصه ماشینی:
در ديگر منابع و پژوهشهاي انجامگرفته درباره ميرزاي شيرازي نيز اشارههايي به علل اين مهاجرت شده است؛ از جمله سيدنورالدين شاهرودي در کتاب اسره المجدد الشيرازي، عواملي نظير ضرورت آباداني سامرا و همچنين زيارت حضرت هادي (علیه السلام) در خواب و فرمان ايشان مبني بر بقاي ميرزا در اين شهر را علت مهاجرت وي دانسته است.
(معلم حبيبآبادي، 1352، ج3، ص886) حسين مفيد با پرداختن به باورداشت امامت ـ مهدويت در مکتب سامرا، با اشاره به اينکه مهاجرت ميرزاي شيرازي به اين شهر، يکي از ناشناختههاي تاريخي است، علت اقامت ايشان را در سامرا توجه دادن علما و مردم به امام زمان(عج) دانسته است.
(تهراني، 1430، ج4، ص1414؛ مجله حوزه، 1370، ص81-83) با توجه به اوضاع آشفته سياسي، اجتماعي و فرهنگي جهان اسلام در اين دوره، به نظر ميرسد، سنينشين بودن شهر سامرا و اسکان دادن شيعيان در کنار آنان، به مثابه آزمون و الگويي براي همزيستي مسالمتآميز به منظور تقريب شيعه و سني در جهان اسلام، تلاش ميرزاي شيرازي در جستوجوي مکان و ظرف جديدي براي محقق نمودن دغدغههاي فکري و اعتقادي ايشان، فضاي آرام و بلامانع شهر سامرا، دور بودن اين شهر از هياهوي مذهبي و احياي دوباره حيات فرهنگي ـ اجتماعي آن و همچنين توجه نگاهها به مهدويت در جهت ترغيب و ورود علما در حوزههاي سياسي ـ اجتماعي در عصر غيبت ـ با توجه به غيبت امام غايب در سامرا ـ در انتخاب اين شهر نقش بسزايي داشته است.