چکیده:
در عصر حضور ائمه، مردم حکم جنایاتی را که رخ میداده است از ایشان میپرسیدند. گاه نیز راوی حکم جنایتی را که تصور کرده بوده از امام پرسیده است. از آنجا که این جنایتها در خلا رخ نداده و راوی نیز خالیالذهن نبوده است و همگی متاثر از شرایط زمانه خود بودهاند؛ تامل در روایات دیات ما را به نتایج ذیل میرساند: شناختی که مردم از بدن انسان داشتهاند؛ ابزاری که برای تشخیص میزان جنایت به کار میبردند؛ ابزار جنایتی که استفاده می شده است؛ جنایتهایی که در آن عصر رخ میداده یا راویان تصور میکردند و اموالی که در عصر شارع بین همه مردم یا مردم بعضی از نواحی رواج داشته و ارزشمند بوده در روایات بازتاب داشته است. توجه به ویژگی عصریبودن بدنشناختی، جنایتشناختی و اموالی که در روایات برای دیات تعیین شده است؛ در استنباط حکم دیات برای جنایتهایی که امروزه رخ میدهد بیتاثیر نیست. فقیه نمیتواند به قراین مقامی صدور روایات، که چهبسا موضوع احکام در روایات را مقید میکند، بیتوجه باشد. دانش و فرهنگ زمانه امامان میتواند ـ دستکم ـ بعضی از دستورهای ایشان درباره دیات را از اطلاق زمانی بیندازد. به این معنی که استنباط «احکام دیات» از «روایات» بدون آشنایی با زمینههای فرهنگی عصر صدور آنها و بدون مقایسه آنها با زمینههای فرهنگی عصر استنباط میسر نیست. مقتضای اجتهاد پویا در باب دیات استنباط احکام از ادله اربعه به گونهای است که از جهات «بدنشناسی، ابزار تشخیص میزان جنایت، ابزار جنایت، انواع جنایت و اموال مناسب برای دیه» با زمانه صدور فتوا تناسب بیشتری داشته باشد.
خلاصه ماشینی:
از آنجا که اين جنايت ها در خلأ رخ نداده و راوي نيز خاليالذهن نبوده است و همگي متأثر از شرايط زمانه خود بوده اند؛ تأمل در روايات ديات ما را به نتايج ذيل ميرساند: شناختي که مردم از بدن انسان داشته اند؛ ابزاري که براي تشخيص ميزان جنايت به کار ميبردند؛ ابزار جنايتي که استفاده مي شده است ؛ جنايت هايي که در آن عصر رخ ميداده يا راويان تصور ميکردند و اموالي که در عصر شارع بين همه مردم يا مردم بعضي از نواحي رواج داشته و ارزشمند بوده در روايات بازتاب داشته است .
اگر مردم در عصر شارع اهميت بعضي از اعضاي داخلي بدن را، آن طور که علم امروز کشف کرده است ، ميدانستند چه بسا همان تفاوتي که بين استخوان هاي سينه قرار داده اند بين قسمت هاي نزديک به اين اعضا قرار ميدادند و شارع آنها را امضا ميکرد.
بازتاب جنايت شناسي عصر شارع وقتي کسي به ديگري جنايتي ميکند، لازم است براي تعيين مقدار ديه يا ارش ، ميزان جنايت وارد شده تشخيص داده شود.
عرف معاصر شارع براي اين تشخيص ميزان جنايت ابزار ساده اي داشته که همان ابزار ساده و راه هاي ابتدايي توسط امامان استفاده و وارد روايات شده است .
در روايات جنايت بر قسمت هاي مختلف بدن به اين صورت بيان شده است : ترقوه بشکند و بدون عيب خوب شود، ترک بردارد، استخوانش پيدا شود، استخوانش از جايش منتقل شود يا سوراخ شود (همان : ٥٩٢).