چکیده:
باغ ایرانی از مهمترین پدیدههای فرهنگی ایران است. بر پایه اسناد تاریخی و شواهد باستانشناسی نخستین باغهای ایرانی در دوره هخامنشی ساخته شدهاند. این مقاله به دنبال پاسخگویی به این سوال است که باغ ایرانی، به عنوان یکی از خصوصیات فرهنگ ایرانی، چه معنا و مفاهیم اجتماعی و فرهنگی را بازنمایی میکند؟ چارچوب نظری پژوهش بر اساس نظریة هتروتوپیای فوکو نهاده شده و کوشش شده است که کارکردهای چندگانة باغ ایرانی تبیین شود. باغ ایرانی معنا و کارکردی چندگانه داشته است. نخستین اینها مرتبط است با رفع محدودیت انسان و تسلط فرهنگ زیستی بر جغرافیای ایران که در قالب منظرسازی باغ نمایان میشود؛ دومین اینها مرتبط است با بهرهبرداری نهاد سیاسی از باغ یا نمادهای باغ ایرانی در جهت معنادهی به فضای باغ به منظور نمایش قدرت و مشروعیت؛ و سومین هماهنگی، یکپارچگی و نظم پدیدههای طبیعی است. نظم باغ ایرانی به انسان آرامش و احتمالا حس نزدیکی و ارتباط با خداوند را میداده است. کارکردهای چندگانه و متراکم باغ ایرانی وارد ناخودآگاه جمعی ایرانیان شده و در فرهنگ ایرانی، باغ به مکان مرکزی تبدیل شده و به همین جهت در دورههای مختلف تاریخی ساخت آن تداوم یافته است.باغ ایرانی از مهم ترین پدیده های فرهنگی ایران است . بر پایه اسناد تاریخی و شواهد باستان شناسی نخستین باغ های ایرانی در دوره هخامنشی ساخته شده اند. این مقاله به دنبال پاسخگویی به این سوال است که باغ ایرانی، به عنوان یکی از خصوصیات فرهنگ ایرانی، چه معنا و مفاهیم اجتماعی و فرهنگی را بازنمایی میکند؟ چارچوب نظری پژوهش بر اساس نظریه هتروتوپیای فوکو نهاده شده و کوشش شده است که کارکردهای چندگانه باغ ایرانی تبیین شود. باغ ایرانی معنا و کارکردی چندگانه داشته است . نخستین اینها مرتبط است با رفع محدودیت انسان و تسلط فرهنگ زیستی بر جغرافیای ایران که در قالب منظرسازی باغ نمایان میشود؛ دومین اینها مرتبط است با بهره برداری نهاد سیاسی از باغ یا نمادهای باغ ایرانی در جهت معنادهی به فضای باغ به منظور نمایش قدرت و مشروعیت ؛ و سومین هماهنگی ، یکپارچگی و نظم پدیده های طبیعی است . نظم باغ ایرانی به انسان آرامش و احتمالا حس نزدیکی و ارتباط با خداوند را میداده است . کارکردهای چندگانه و متراکم باغ ایرانی وارد ناخودآگاه جمعی ایرانیان شده و در فرهنگ ایرانی، باغ به مکان مرکزی تبدیل شده و به همین جهت در دوره های مختلف تاریخی ساخت آن تداوم یافته است
خلاصه ماشینی:
نخستین اینها مرتبط است با رفع محدودیت انسان و تسلط فرهنگ زیستی بر جغرافیای ایران که در قالب منظرسازی باغ نمایان میشود؛ دومین اینها مرتبط است با بهره برداری نهاد سیاسی از باغ یا نمادهای باغ ایرانی در جهت معنادهی به فضای باغ به منظور نمایش قدرت و مشروعیت ؛ و سومین هماهنگی ، یکپارچگی و نظم پدیده های طبیعی است .
باغ مقدس ترین عناصر طبیعت ، آب و گیاه ، را در ترکیب با معماری بازنمایی کرده و یکی از مهم ترین پدیده های فرهنگی در ایران است که ساخت آن طی قرون متمادی در جغرافیای ایران تداوم یافته است (سیروس ، ١٣٩٣: ٩).
مردم عیلام باستان اصولا برای باغ ها و بیشه ها یک نوع اقدام فوق طبیعی قائل بودند و بیشه های متبرک در ترکیب با معماری معابد جزء ابنیۀ دینی آنها محسوب میشده است (چیت سازان ، ١٣٨٨: ١٠٤)، زیرا انسان های اولیه دیدی کل نگر به جهان داشتند که در آن فلسفۀ هستی، جغرافیا، زیست ، فرهنگ و معنویت درهم تنیده بود (٩٤ :٢٠٠٣ ,Buggey and Mitchell).
از سوی دیگر، جهان بینی انسان باستانی اساطیری است و در منظرسازی نیز اساطیری که با طبیعت و نمادهای مقدس (آب و گیاه ) ارتباط دارند بازنمایی میشود، از این رو میتوان شیوه منظرسازی باغ ایرانی را در دوره های آغازین خود نمادپردازانه خواند (منصوری، ١٣٨٤: ٦٣).
باغ ایرانی هم پدیده های مقدس طبیعت را بازنمایی میکند و هم نظم طبیعی در جغرافیای ایران را نشان میدهد، از این رو، روح مشوش و آشفتۀ انسان با ورود به چنین فضایی نیز حس نظم و تعادل را به دست میآورد و به آرامش میرسد.