چکیده:
در غزل امروز، به منظور آشناییزدایی و ایجاد ظرفیتهای زبانی، شگردهای مختلفی در قالب هنجارگریزی به کار گرفته میشود. این شگردها علاوه بر این که موجب ارتقای وجوه ادبی کلام میشود، به ویژگی سبکی اینگونه بدل شدهاست. هدف مقالة حاضر آن است که بر اساس سبکشناسی لایهای، هنجارگریزیهای لایة نحوی غزل معاصر را بررسی و معرّفی کند. پرسش بنیادی مقاله این است که هنجارگریزیهای حوزة نحو، بیشتر در چه قسمتهایی از زنجیرة کلام اتفاق میافتد و شاعران، چه شگردهایی را برای این منظور به کارمیگیرند. در این راستا پس از آوردن مقدّمهای مختصر دربارة سبکشناسی لایهای و هنجارشکنی در نحو کلام، مصداقهایی از این کاربرد، آورده میشود و در پایان این نتیجه حاصل میشود که هنجارشکنی در غزل معاصر، هم در بخش صرف و هم در بخش نحو، کلام را تحتتأثیر خود قرار دادهاست . بیشترین موارد دیده شده، مربوط به هنجارشکنیهای صرفی به ویژه در حوزة مصدر و فعل، ساخت واژهها و کاربرد صفات بدیع است و در این میان، محور همنشینی کلام نیز از هنجارگریزیهای لایة نحوی بیبهره نمانده است.
خلاصه ماشینی:
پيشينه و ضرورت تحقيق از منابع دست اولي که ميتوان در اين حوزه نام برد، راهنماي زبان شناختي شعر انگليسي جفري ليچ ١(١٩٩٣) و کتاب از زبان شناسي به ادبيات کوروش صفوي (١٣٧٣) است که پايه و اساس هر پژوهشي در مقوله هاي هنجارگريزي وآشناييزدايي محسوب ميشود؛ در حوزة سبک شناسي لايه اي در پيشينۀ کاربردي اين روش بايد گفت جفري ليچ و مايکل شورت (١٩٨١) در کتاب سبک در داستان اين روش را براي بررسي سبک سه داستان کوتاه در چهار سطح معنايي، نحوي، نويسه شناسي و آوايي به کار برده اند و سيمپسون ٢ در کتاب سبک شناسي(٢٠٠٤) و اليزابت بلک ٣ نيز در سبک شناسيکاربردي (٢٠٠٦) به همين روش ، مطالعۀ لايه هاي متن را اساس کار خود قرار داده اند؛ اما مهم ترين اثر فارسي که در دسترس است و ميتوان از يافته هاي آن ، براي بررسي هنجارگريزيهاي لايۀ نحوي متن بهره برد، کتاب سبک شناسي، نظريه ها، رويکردها و روش ها (١٣٩٠) محمود فتوحي رود معجنياست .
در حوزة غزل معاصر، مقاله هاي «نقش زبان در شعر سيمين بهبهاني» (شريفيان ، ١٣٨٤: ٩٧-٧٥) و «ذهن و زبان سيمين بهبهاني»(شريفيان و پوينده پور، ١٣٨٩)قابل توجه است که در مقالۀ نخست ويژگيهاي زباني بهبهاني در حوزة واژه ها، ترکيبات کهنه و قديمي، ترکيبات امروزي، افعال نو و قديمي، زبان عاميانه و محاوره ، و در مقالۀ دوم علاوه بر اين موارد، صور خيال ، عروض و قافيه و تعهد شعري او مورد بررسي قرار گرفته است ؛از همين روي، تا جايي که نگارندگان جست وجو کرده اند، پژوهشي که حوزة آن تحولات و خيزش هاي زباني غزل معاصر باشد و به مقوله هاي آشناييزدايي و برجسته سازي در لايۀ نحوي سبک غزل معاصر پرداخته باشد، صورت نگرفته است وضرورت انجام چنين پژوهشي احساس ميشود.