چکیده:
دامنه حضور و گسترش تشیع در شمال افریقا مربوط به صدر اسلام و بازه زمانی قرن اول تا پایان قرن سوم هجری است. بدون تردید سیاستهای بنیامیه و بنیعباس علیه شیعیان، عامل حضور تشیع در این بخش از قلمرو اسلامی بوده است. این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استناد به منابع تاریخی به دنبال پاسخ به چگونگی حضور و گسترش مذهب تشیع در افریقا در آن بازه زمانی است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که از زمان فتح مصر، تشیع با تبلیغ شماری از صحابه رسولاللّه (ص) و یاران امام علی (ع) به افریقا راه یافت؛ اما قدرت و نفوذ سیاسی گروههای غیر شیعی چالشی بزرگ در گسترش تشیع بود. با وجود این، با حضور کارگزاران امام علی(ع) و هجرت سادات فرصتهایی برای فعالیت شیعیان در این سرزمین ایجاد شد که شیعیان از آن بهره بردند و به تأسیس حکومتهای شیعی در برخی از مناطق افریقا اقدام کردند.
خلاصه ماشینی:
یافتههای پژوهش نشان میدهد که از زمان فتح مصر، تشیع با تبلیغ شماری از صحابه رسولالله (ص) و یاران امام علی (ع) به افریقا راه یافت؛ اما قدرت و نفوذ سیاسی گروههای غیر شیعی چالشی بزرگ در گسترش تشیع بود.
با وجود این، با حضور کارگزاران امام علی(ع) و هجرت سادات فرصتهایی برای فعالیت شیعیان در این سرزمین ایجاد شد که شیعیان از آن بهره بردند و به تأسیس حکومتهای شیعی در برخی از مناطق افریقا اقدام کردند.
پس از شهادت امام علی(ع)، حضور یاران ایشان در مصر و افریقا همچنان برای تشیع ثمربخش بود، به طوری که مردم این منطقه پس از شهادت امام حسین(ع) نیز علیه حکومت وقت دست به قیام زدند.
حضور شیعیان در افریقا در سه محور بخشبندی شده است: الف) حضور طرفداران امام علی(ع) و اصحاب ایشان در زمان فتح مصر که همراه با لشکرکشی مسلمانان صورت گرفته است؛ ب) مهاجرت سادات که باعث گسترش شیعه در افریقا در سدههای اول تا سوم شده است؛ ج) قیامها و تبلیغات شیعیان درباره اهل بیت که منجر به علاقه مردم مصر و افریقا به مذهب تشیع شد.
پس از روی کار آمدن عمرو بنعاص در مصر تا سقوط امویان فعالیت شیعیان با محدودیتهای شدیدی روبهرو شد؛ اما محبت علی(ع) در میان مردم از بین نرفت و با سقوط بنیامیه آنان تشیع خود را ابراز کردند.
در زمان خلیفه سوم، حضور شیعیان در مصر نمود بارزی یافت، بهنحوی که خلیفه سعی میکرد آنان را تا حدودی راضی نگه دارد یا ساکت کند؛ اما این ترفندها راه به جایی نبرد و سرانجام گروهی از طرفداران امام علی(ع) علیه خلیفه قیام کردند که به قتل عثمان انجامید.